تحلیلی درباره سومین اسکار سینمای ایران با مضمون ضدجنگ

امیر دبیری مهر

منبع: النهار العربی

تولیدات سینمایی ایران تا کنون هفت بار نامزد جایزه اسکار شدند که سه بار برنده مجسمه اسکارشدند  بعد از دو فیلم سینمایی جدایی نادر از سیمین (۲۰۱۱)و فروشنده (۲۰۱۶) که هر دو ساخته اصغر فرهادی است در مراسم اسکار ۲۰۲۵ انیمیشن کوتاه در سایه سرو (In the Shadow of the Cypress)موفق شد برنده جایزه اسکار شود.

اما انچه این این موفقیت را برای سینمای ایران برجسته کرد مضمون ضد جنگ این انیمیشن است .در شرایطی که سایه جنگ بر کشور ایران سایه افکنده ودرسال گذشته ایران و اسراییل بالاترین سطح تنش را در ۴۵ سال اخیر سپری کردند.

در تبلیغات رسمی در ایران  ٬جنگ و پیامدهای ان مورد تمجید قرارمی گیرد وسازمانها و نهادهای فراوانی تلاش می کنند ضمن تمجید ازدست اندرکاران جنگ هشت ساله ایران وعراق (۱۹۸۰ تا۱۹۸۸) جامعه و بویژه نسل جدید را اماده مقابله و جنگ با امریکا و اسراییل نشان دهند اما برخی از هنرمندان مانند سازندگان انیمیشن در سایه سرو از زاویه دیگری به جنگ می پردازند ونشان می دهند که هر چند ۳۵ سال از پایان جنگ ایران وعراق گذشته اما اثارو پیامدهای ناگوار ان همچنان ادامه دارد بنابر این باید همیشه از جنگ پرهیز کرد.

جالب اینجاست حسین ملایمی ۴۳ ساله و شیرین سوهانی ۳۷ ساله که زن و شوهر هستند بعنوان سازندگان این انیمیشن هر دو سالهایی متولد شدند که ایران درگیر جنگ با عراق بود .

درباره مضمون این مستند باید گفت  داستان «در سایه‌ی سرو» درباره‌ی رابطه‌ی دختری با پدرش است که در خانه‌ای  کوچک، در ساحل  خلیج فارس زندگی می‌کنند. پدر ناخدایی است که دردوران جنگ ایران و عراق  در دفاع از میهن آسیب‌های روانی شدیدی را تجربه کرده و همسرش را نیز از دست داده. ناخدای پیر هرازگاهی دچار حملات عصبی ناشی ازدوران جنگ می‌شود و دخترش سعی دارد از پدر مراقبت کند. همین مشکل باعث شده رابطه‌ی پدر و دخترش  سرد شود وحتی  دختر قصد دارد پدر را ترک کند انا  درست در همین روز نهنگی در ساحل نزدیک محل زندگی انها به گل نشسته  و همه چیز تغییر می کند.

«در سایه‌ی‌ سرو» نشان می‌دهد که چگونه مشکلات ناشی از جنگ حتی سالها پس از پایان جنگ به خانواده‌ها آسیب می‌زند. نشان می‌دهد که چگونه زخم‌های روحی می‌توانند درروابطی همچون رابطه‌ی پدر و فرزندی مؤثر باشندو مخاطب را درباره‌ی آسیب‌های ناشی از جنگ و ضروت جلوگیری ازجنگ به فکر فرو می‌برد. نزدیک بودن زمان ساخت این انیمیشن ۲۰ دقیقه ای با تراژدی جنگ ۱۵ ماهه در غزه که منجر به کشته شدن حدود ۶۰ هزار انسان بی گناه شد در رای داوران اسکار به این مستند بی تاثیر نبوده زیرا بسیاری از جامعه شناسان و روان شناسان معتقدند عوارض زیانبار  جنگ غزه مثل همه جنگها تا دهها سال بعد باقی خواهد ماند.

شاید به همین علت انیمشین در سایه سروتوانست  در رقابت با آثارمهمی فرانسه و ژاپن  به این موفقیت بزرگ دست یافت.

بعد از اعلام برنده شدن این مستند در اسکار برخی رسانه های نزدیک به حکومت نقطه قوت این اثر یعنی مضمون ضد جنگ ان را نقطه ضعف ان معرفی کردند و از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان وابسته به وزارت اموزش و پرورش بعنوان حامی این مستند بخاطر  حمایت مالی از ان انتقاد کردند ؟ اما بیشتر  منتقدین ضمن خوشحالی از موفقیت این انیمه در اسکار ۲۰۲۵ ٬ مضمون ان را ستودند . برای مثال راضیه کاظم زاده ایرانشهر منتقد انیمیشن نوشت :

از نظر مخالفین این اثر گویی نمایش حقیقت جنگ، نوعی جرم است! درحالی‌که تاریخ هنر پر است از روایت‌هایی که زخم‌های جنگ را از نگاه قربانیان به تصویر کشیده‌اند.  مشکل اینجاست که این دسته از منتقدان، واقعیت را نه در تجربه‌های زیسته انسان‌ها، بلکه در روایت‌های رسمی و کلیشه‌ای جست‌وجو می‌کنند وهر اثری که از این چارچوب فراتر رود، برایشان خطرناک جلوه می‌کند. اتهاماتی که به این انیمیشن زده می‌شود، چیزی جزتلاش برای سانسور حقیقت نیست. مگر انسان‌هایی که سال‌ها با خاطرات مرگ و خشونت زندگی کرده‌اند، نباید روایت خود را داشته باشند؟

او درادامه می نویسد ترس واقعی این منتقدان از چیست؟ از این‌که جهانیان ببینند ایران فقط آن چیزی نیست که در گزارش‌های رسمی نمایش داده می‌شود؟ از این‌که روایت‌های مستقل وصادقانه، پرده ازچهره واقعی جنگ بردارند؟ از این‌که هنر، زبان گویای زخم‌خوردگان شود و دیگر نتوان آن‌ها را به سکوت واداشت؟