چهارمین توافقنامه همکاری جامع ایران و روسیه در ۱۰۰ سال اخیر

منبع : روزنامه النهار چاپ بیروت به قلم امیر دبیری مهر

در سفر ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵مسعود پزشکیان به روسیه چهارمین توافقنامه جامع همکاری های راهبردی بین ایران و روسیه به امضا رسید.این دومین توافق نامه جامع راهبردی بین ایران و یک کشور خارجی است .در سال ۲۰۲۲ ایران و چین هم توافق نامه ۲۵ ساله همکاری امضا کردند. این توافق نامه ۴۷ ماده دارد و درتمدیدتوافق نامه های دوکشور درسالهای ۱۹۲۱ ٬ ۱۹۴۰ و ۲۰۰۱ به امضا رسیده. توافق نامه اخیرتا ۲۰ سال اینده یعنی سال ۲۰۴۵ اعتبار دارد وشامل موافقت اصولی دوکشور برای همکاری های نظامی وامنیتی واطلاعاتی واقتصادی وعلمی و فرهنگی وحقوقی است. وجه نظامی وامنیتی این سندبسیار پر رنگ است به گونه ای که ۱۴ ماده ان به این مسایل اختصاص یافته ازجمله درماده سوم این سند دو کشور متعهد شده اند در صورت تجاورکشور ثالث به هر یک از طرفین باکشورمتجاوزهیچ همکاری ای انجام ندهند اما درعین حال ایران و روسیه برای جنگ مشترک با کشورثالثنیزتعهدی ندارندکه به نظرمی اید دراین خصوص ملاحظات امنیتی امریکا و اروپا بویژه ناتو را درنظرگرفته اند. بویژه که درحال حاضر روسیه با اوکراین در حال جنگ است و غرب ایران را به پشتیبانی نظامی از روسیه متهم می کند ولی ایران آن را تکذیب کرده

امضای توافق نامه جامع راهبردی بین ایران و روسیه دقیقا سه روزمانده به مراسم تحلیف دونالد ترامپ پیام روشنی هم برای امریکا داردکه بهتر است بجای تحریم و تخاصم با تهران ومسکو رویه همکاری و توافق را انتخابکند.گفتنی است هر چند امریکا درحال حاضر شدیدترین تحریم ها را علیه روسیه بخاطرجنگ اوکراین اعمال کرده اما رابطه خوب شخصی بین ترامپ و پوتین چشم انداز بهتری را در رابطه واشنگتن و مسکو درچهار سال ایندهترسیم میکند و به نظر می رسد این بهبود رابطه می تواند به رابطه با ایران نیز تسری یابدزیرا ترامپ بعنوان یک تاجر سیاست مدار مایل نیست بازار وسیع ایران و روسیه را درتجارت جهانی امریکا از دست دهد.

اما برخی ازکارشناسان معتقدند روسیه به کاهش تحریم ها ی امریکا علیه خود تمایل دارد اما چندان از بهبودروابط ایران و امریکا روی خوش نشان نمی دهد و مانند کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس٬ تیرگی روابط ایران و امریکا را به نفع خود ارزیابی می کند .

نکته مهم دیگر اینکه چالشهای زیادی پیش روی اجرای این سند وجود دارد.برخی ازکارشناسان ایرانی معتقدند روسیه قابل اعتماد وتکیه نیست همانگونه که درساخت نیروگاه اتمی بوشهر و فروش سامانه های ضد موشکی اس ۳۰۰ و اس ۴۰۰ و از همه مهمتر در عدم پشتیبانی از دولت بشار اسد نشان داد که مسکو درتصمیم گیری های کلان سیاسی ٬ تابع منافع ملی خود است و ملاحظه همکاری با دیگر کشور ها ازجمله ایران را ندارد. فراموش نکنیم سابقه طولانی دخالت ونفوذ روسها در ایران از ۲۰۰ سال پیش و دردورانتزارها نیز ذهنیت ایرانیان را نسبت به روسها تیره و تارکرده  بویژه جنگهای ایران روس بین سالهای ۱۸۰۴ تا ۱۸۲۸ که درنهایت منجر به جدایی بخش های وسیعی از ایران شد مانندگرجستان و ارمنستان و اذربایجان. ایرانیان حمایت روسیه از صدام حسین در هشت سال جنگ عراق علیه ایران را هنوزفراموش نکردند .

غیر از این مسایل تاریخی مبادلات ۴ میلیارد دلاری تجاری بین ایران و روسیه نشان می دهد فاصله واقعیات حاکم بر روابط دوکشور با انتظارات مقامات سیاسی بسیار زیاد است . مقامات دو کشور می گویند این حجم ازمبادلاتباید ۱۰ برابر شده و به ۴۰ میلیارد دلار برسد اما وجود تحریم های بین المللیبین دو کشور بزرگترین مانع این ارزوست. همین  چالش

در رابطه با چین هم وجود دارد و حجم تجاری ۱۵ میلیارد دلاری بین دوکشور می تواند به ۵۰ میلیارد دلار در سال برسد اما اینجا هم مانعی وجود دارد به نام امریکا .بنابر این به نظر می رسد راه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای شرقی مانند چین و روسیه نیز با رفع خصومت رابطه ایران و امریکا ارتباط دارد . در نتیجه همانطورکه امریکا نمی تواند بخاطراختلافات سیاسی و نظامی چشم خود را بر بازار ایران و روسیه ببندد ایران وروسیه هم نمی توانند بدون همراهی اروپا و امریکا سطح روابط خود را بویژه در حوزه اقتصادی به بالاترین سطح برسانند.