مساله جانشینی رهبری در ایران : فرایندی طبیعی یا بحرانی سیاسی

منبع روزنامه النهار به قلم امیر دبیری مهر

چند سال است در اندیشکده ها ومحافل سیاسی با اهداف واغراض گوناگون در باره جانشین ایت الله خامنه ای  رهبر ۸۵ ساله  جمهوری اسلامی گمانه زنی واسم افرادی هم مطرح می شود. تا حالا از مجتبی خامنه ای / صادق املی لاریجانی / عبدالله جوادی املی/ سید حسن خمینی/ حسن روحانی و محمد مهدی میرباقری بعنوان افرادی که احتمال انتخاب انها بعنوان رهبر اینده جمهوری اسلامی وجود دارد نام برده شده است . پیشتر ازهاشمی رفسنجانی وهاشمی شاهرودی و ابراهیم رییسی هم بعنوان الترناتیوهای رهبری نام برده می شد که فوت این سه نفر این احتمال را از بین برد.

در خصوص مساله جانشینی دو مساله مهم مطرح است اول اینکه استراتژی ایت الله خامنه ای دراین خصوص چیست؟ دوم اینکه چه کسانی امکان قرار گرفتن دراین جایگاه بعنوان سومین رهبر جمهوری اسلامی را دارند؟ به نظر من پاسخ به پرسش اول به مراتب مهمتر است زیرا راه را برای پاسخ به پرسش بعدی هموار می کند .

در خصوص پرسش اول دو ایده متصور  است:

اول اینکه  مساله جانشینی در دوران حیات ایت الله خامنه ای تعیین تکلیف خواهد شد (مانند دوران رهبری ایت الله خمینی که ایت الله منتظری بعنوان قایم مقام رهبری معرفی اما در پی اختلافاتی در ۱۹۸۹عزل شد  ) و ایت الله خامنه ای در دوران رهبری ۳۵ ساله خود تا کنون نشان داده سبک مدیریت ایت الله خمینی را ادامه می دهد.

ایده دوم اینکه  مساله انتخاب رهبر بعدی بدون دخالت رهبر کنونی به اختیارات قانونی مجلس خبرگان رهبری احاله می شود؟ برهمین اساس چند سال قبل محمود محمدی عراقی رییس دفتر ایت الله خامنه ای در شهر قم گفت رهبری مخالف موروثی شدن رهبری است و اجازه بررسی شرایط مجتبی خامنه ای را نداده اند.

با وجودی که برای هر دو ایده بالا شواهدی وجود دارد و در بین فعالان سیاسی و مذهبی طرفدارانی دارند  شرایط سیاسی ایران در داخل و منطقه به گونه ای است که به نظر می رسد ایت الله خامنه ای گزینه اول را انتخاب خواهد کرد وهمچون ایت الله خمینی دغدغه گذارمسالمت امیز قدرت در جمهوری اسلامی را دارد و سرنوشت نظام سیاسی با این حجم ازمخالفت ها را  به حوادث روزگار واگذار نخواهد کرد.

برخی رخدادهای علنی در هفته های اخیر این فرضیه را تقویت کرده است که عبارتند از:

• مهمترین انها سخنان ایت الله خامنه ای در جمع اعضای مجلس خبرگان رهبری در چند روز پیش است که تصریح کرد انقلاب ونظام اسلامی وابسته به افراد حتی رهبری نیست و در صورت فقدان رهبری این مجلس بی درنگ رهبر بعدی را تعیین خواهد کرد. بلافاصله بعد از این دیدار تعدادی از امامان جمعه از جمله ابوالحسن مهدوی امام جمعه اصفهان ازشناسایی سه نفربعنوان جانشینان احتمالی رهبری درمجلس خبرگان خبر دادند. گفتنی است در مجلس خبرگان رهبری کمیسیونی وجود دارد با نام کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسی با ۱۵ عضو اصلی و ۵ عضو علی البدل که وظیفه این کمیسیون شناسایی افرادی است که شرایط رهبری جمهوری اسلامی را دارند تا در موقع لازم برای رای گیری به مجلس خبرگان رهبری معرفی شوند. فعالیت این کمیسیون محرمانه و غیر علنی است .
• غیر از این اظهارات مصاحبه جنجالی فردی به نام عباس پالیزدار علیه بسیاری از روحانیون عالی رتبه ومتهم کردن انها به فساد هم مورد توجه افکار عمومی قرارگرفت بویژه وقتی که این فرد ابراز امیدواری کرد با قدرت یافتن مجتبی خامنه ای یکی از چهار پسر ایت الله خامنه ای بساط مفسدین اقتصادی جمع شود. این حرف پیشتر  بارها ازجانب  افرادی مانند عبدالرضا داوری یکی از فعالان فضای مجازی مطرح شده که مجتبی خامنه ای بهترین گزینه برای انتقال قدرت مسالمت امیز درایران است زیرا او می تواند مانند محمد بن سلمان در عربستان دست به اصلاحات ساختاری بزند. اینها تعطیلی کلاس درس مجتبی خامنه ای در حوزه علمیه را هم نشانه ای برای امادگی او برای پذیرش مسوولیتهای مهمتر می دانند.

انچه که به نظر من مهمتر از این گمانه زنی های رسانه ای مطرح است وجود شواهدی است که نشان می دهد احتمال معرفی فردی بعنوان قایم مقام رهبری وانتقال تدریجی قدرت در زمان حیات ایت الله خامنه ای تقویت شده است وشاید اینگونه نباشد که مساله جانشینی رهبری مسکوت بماند تا در موقع لازم ۸۸ عضورمجلس خبرگان فی البداهه برای آن تصمیم گیری کنند. به عبارت دیگر به نظرمی اید برخلاف نظربسیاری از ناظرین سیاسی که معتقدند رهبرجمهوری اسلامی حاضربه تقسیم اختیارات ووظایف رهبری در دوران زعامت خویش نیست به نظر می رسد اولویت مهمتری که همانا بقای نظام جمهوری اسلامی است ایجاب می کند برای این مهم از قبل تدابیری اندیشیده شود. در ماههای اینده باید منتظرشواهد بیشتری در تایید این سناریو باشیم .