چهار بت شناختی را بشناسیم

شناخت آرای فرانسیس بیکن (۱۶۲۶- ۱۵۶۱) فیلسوف و سیاستمدار برجسته بریتانیایی در فرایند خردورزی بسیار مهم است برای نمونه او چهار منبع خطا در تفکر بشری را با عنوان “چهار بت” طبقه بندی کرد:

بت های غار idols of the cave

بت های غار، سوگیری هایی هستند که از تجربه شخصی ناشی می شوند. مثلا اگر منزل و محل کار شما در منطقه ای از شهر واقع شده باشد که در آن منطقه پرخاشگری و بزهکاری فراوان است شما آمار پرخاشگری و بزهکاری را بیش از حد واقعی تخمین می زنید.

بت های قبیله idols of the tribe

بت های قبیله، سوگیری هایی هستند که از ماهیت انسان ناشی می شوند. مثلا چون انسان زمین زیر پای خود را ثابت ادراک می کند و خورشید را در آسمان در حال حرکت می بیند هزاران سال تصور می کرد که خورشید به دور زمین می گردد.

بت های بازاری idols of marketplace

بت های بازاری، سوگیری های ناشی از معنای سنتی کلمات هستند. مثلا رواج ترکیب “قول مردانه” تلویحأ این سوگیری را ایجاد می کند که مردان به تعهدات خود بیش از زنان پایبندند.

بت های نمایشی idols of the theater

بت های نمایشی، سوگیری ناشی از پذیرش کورکورانه فرامین مراجع قدرت یا اکثریت جامعه است. مثلا وقتی بخش زیادی از جامعه مدل لباس خاصی را به تن می کنند شما هم به پوشیدن آن مدل لباس گرایش بیشتری پیدا می کنید.

توجه به مدل “چهار بت” بیکن به ما کمک می کند که از فرو افتادن در برخی از این گودال ها پیشگیری کنیم. مثلا، توجه به ارقام و آمار کمک می کند که گرفتار سوگیری های ناشی از تجربه شخصی نشویم، فلسفه تحلیلی کمک می کند که گرفتار افسون واژه ها نگردیم، دانستن “اپیستمولوژی ژنتیک” باعث می شود که نواقص شناختی مان را بهتر بشناسیم و دانستن “روانشناسی اجتماعی” کمک می کند که در بند زنجیرهای نهادهای قدرت و افسون تقلید از جمع گرفتار نمانیم.

منظور از اپیستمولوژی ژنتیک رویکردی است که ژان پیاژه زیست شناس، زبان شناس و روان شناس سوئیسی پایه گذاری کرد. این روش بستر زیستی (بیولوژیک) شناخت انسانی را مطالعه می کند و به ما یاری می رساند که بفهمیم ذهن رشد نیافته و ذهن رشد‌ یافته چه تفاوت هایی در دریافت و پردازش اطلاعات دارند.

https://t.me/andishkadeye_kherad