وضع نگران کننده شاخص های توسعه در ایران

امیر دبیری مهر
پژوهشگر توسعه و حکمرانی

درکشورهایی مثل ایران تلویزیون و یخچال رابطه معناداری با وضع پیشرفت و توسعه فردی و اجتماعی دارند. در این کشورها مقامات از طریق رسانه های رسمی مبلغ عملکرد حکومت ؛ رویاهای حاکمان را بعنوان واقعیت معرفی می کنند و سیاست مداران نیز در موضع گیری ها ارزوهای خود را بعنوان واقعیت جاری به افکار عمومی القا می کنند. اما یخچال خانه ها بازنمای واقعیت زندگی مردم است و می توان با انالیز یخچال فهمید که مردم در چه روز و حالی هستند. توجه کنید یخچال فقط نمایانگر خوراکی ها نیست بلکه کیفیت سبک زندگی مردمان را نیز روشن می کند. این مثال را زدم تا بگویم واقعیت روند توسعه ایران با انچه حضرات در تریبون های رسمی می گویند بسیار متفاوت است و ادارک مردم به نظر واقعی تر می اید.
اخیرا در فرایند تحقیقاتم درباره توسعه ایران با مقاله ای مواجه شدم با عنوان بازنمایی جایگاه ایران در نظام جهانی بر اساس شاخصهای توسعه نوشته دکتر خلیل الله سردار نیا استاد علوم سیاسی دانشگاه شیراز و مهران شرفی صدر ابادی دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه شیراز که در شماره ۳۹ فصلنامه علمی سیاست جهانی منتشر شده است .
ضمن دعوت شما به خواندن این مقاله در اینجا
برخی از شاخص های نمایانگر وضع ایران را در جهان ذکر می کنم تا مشخص شود ایران بطور دقیق و مبتنی بر امارهای مستند در چه وضع بحرانی ای قرار دارد و کسانی که منتقد و معترض به شیوه حکمرانی و مدیریت کشور هستند و خواستار تغییر اساسی در سیاست های کشور با ساختار موجود می باشند چقدر محق و در موضع درست و منطقی قرار داشته و مدافعین وضع موجود تا چه حد گمراه بوده و تحلیل غلط و غیر واقعی از کشور دارند یا وضع موجود تامین کننده منافع انهاست و منافع خود را بر سرنوشت کشور ارجح می دانند. توجه کنید این امارها واقع نمایی است نه سیاه نمایی . میزان الحراره و دماسنج توسعه یافتگی است. اگر سلامت نفس و وطن دوستی و مسئولیت پذیری وجود داشته باشد همین واقعیات تلخ برای دلسوزان کشور انگیزه حرکت و تغییر و کار و برنامه ریزی است.
برخی از این یافته ها که از اعتبار علمی و جهانی برخوردارند و مورد استناد مجامع جهانی قرار می گیرد عبارتند از :
۱- از نظر میزان احساس شادی در زندگی در بین ۱۴۹ کشور جهان ایران رتبه ۱۱۸ را دارد یعنی مردمان ۱۱۷ کشور جهان از مردم ایران شادتر هستند و ایرانیان از نظر میزان شادی در وضع بحرانی قرار دارند . شاخص های شادی عبارتنداز : درامد، حمایت اجتماعی، امیدبه زندگی سالم، ازادی در انتخاب، فعالیت خیرخواهانه و غیر انتفاعی و ادارک فساد

۲- از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی یا همان وضع عمومی درامدی ایران در بین ۲۱۳ کشور جهان رتبه ۱۵۵ را دارد. یعنی ۱۵۴ کشور در جهان وضع درامدی بهتری از مردم ایران دارند. بطور مشخص خوب است بدانید متوسط درامد سرانه سالانه در جهان ۱۱ هزار دلار و بطور در خاورمیانه ۶۵۰۰ دلار است اما متاسفانه این عدد درباره ایران حدود ۲۵۰۰ دلار است یعنی یک چهارم متوسط جهانی . مساله خوب است بدانیم درامد سرانه هر شهروند ترکیه ای بطور متوسط ۴ برابریک ایرانی است . اگر شکاف طبقاتی عمیق یا همان ضریب جینی را هم در نظر بگیرید عمق فاجعه اشکارتر خواهد شد. برای روشن تر شدن موضوع اگر قیمت دلار را ۵۰ هزار تومان در نظر بگیریم براساس همین امار؛ متوسط درامد ماهانه هر ایرانی حدود ۱۰ میلیون تومان می شود یعنی برای یک خانواده ۴نفره می شود ۴۰ میلیون تومان در ماه ؟؟!!! و همه می دانیم که این عدد چقدر با واقعیت فاصله دارد و این نشان می دهد در محاسبه درامد سرانه ایرانیان ، درامدهای نجومی یک درصد جمعیت بسیار ثروتند جامعه لحاظ شده است به عبارت دیگر اگر این یک درصد را از جامعه اماری حذف کنید درامد سرانه کاهش محسوسی خواهد یافت .

۳- از نظر شاخص جرم و جنایت در میان ۱۳۷ کشور جهان ایران رتبه ۴۸ را دارد یعنی فقط ۴۷ کشور از جرم و جنایت بالاتری از ایران برخوردارند کشورهایی مانند گینه ، هندوراس و افغانستان

۴- از نظر تورم رتبه ایران ۱۹۰ است یعنی فقط چهار کشور تورم بالاتری از ایران دارند که عبارتند از : زیمباوه ، سودان ، ونزویلا و لبنان

۵- از نظر شاخص ادراک فساد یعنی احساس مردم نسبت به فاسد بودن مسئولین کشور از نظر رشوه خواری ، انحراف در بودجه ، پارتی بازی، اولویت منافع فردی در تصمیم گیری ها، فساد سیاسی سیستماتیک ، کاغذ بازی ، فشار بر روزنامه نگاران افشاگر فساد و… در میان ۱۸۰ کشور جهان؛ ایران رتبه ۱۴۹ را دارد یعنی ۱۴۸ کشور وضع بهتری از ایران دارند کشورهایی مثل کره شمالی ، سودان و یمن.

۶- از نظر میزان کامیابی در میان ۱۶۷ کشور رتبه ۱۲۳ را داریم یعنی مردمان ۱۲۲ کشور جهان از ایرانی ها احساس کامیابی در زندگی بیشتری دارند.
احساس کامیابی با شاخص هایی مانند احساس ازادی فردی ، احساس امنیت ، میزان سرمایه اجتماعی ، امنیت سرمایه گذاری، کارافرینی ،بهداشت، تحصیلات و اموزش ارزیابی می شود که متاسفانه در حوزه ازادی های فردی فقط دو کشور وضع بدتری از ایران دارند اما خوشبختانه از نظر تحصیلات و اموزش وضع ایران خوب است .

۷- از نظر شاخص فلاکت یعنی حاصل جمع نرخ بیکاری و تورم که زمینه ساز جرم و جنایت است از میان ۲۰ کشور که مردمانشان بیشتری احساس بدبختی دارند مردم ایران رتبه ۸ را دارند یعنی فقط مردمان هفت کشور احساس بدبختی بیشتری از ایران دارند. کشورهایی مانند ارژانتین، سورینام، زیمباوه،لیبی و ونزویلا
شاید تعجب کنید شاخص فلاکت در کشورهایی مانند انگولا و ماداگاسکار از ایران بهتر است یعنی مردمان ان کشورها از ایرانیان احساس بدبختی کمتری دارند.

۸- از نظرشاخص توسعه انسانی یعنی میزان زندگی طولانی و سالم (بهداشت و درمان) ، دسترسی به دانش و سطح زندگی مناسب در میان ۱۸۹ کشور رتبه ایران ۷۰ است که به نسبت دیگر شاخص ها بویژه در حوزه بهداشت و درمان وضع بهتری داریم اما ۶۹ کشور وضع به مراتب بهتری از ایران دارند. کشورهایی مانند کویت، عمان ، بحرین ترکیه و کوبا

۹- از نظر اعتبار گذرنامه و بی نیازی از اخذ ویزا برای سفر به دیگر کشورها درمیان ۹۱ کشور جهان فقط ۹ کشور اعتبار گذرنامه های شهروندانشان از ایرانیان بدتر است و ایران رتبه ۸۲ را دارد. یعنی گذرنامه هشتاد و یک کشور از گذرنامه ایرانیان معتبر تر است. امارات و کره جنوبی و المان و فنلاند و سوئد و ایتالیا معتبرترین گذرنامه های جهان را دارند و کشورهایی مثل سوریه و افغانستان و سوریه و سومالی و پاکستان وضع بدتری از ایران دارند.

۱۰- از نظر زیست محیطی و شاخص هایی مانند کیفیت هوا، تخلیه فاصلاب ، دسترسی به اب اشامیدنی و… در بین ۱۸۰ کشور ایران رتبه ۶۷ را دارد یعنی جایگاهی بالاتر از ترکیه و عمان که به نسبت وضع مطلوبی است اما در استانه هشدار قرار دارد.

۱۱- از نظر شاخص شکنندگی دولت و حکومت و نماگرهایی مانند ساختار امنیتی ، چند دستگی نخبگان ، اعتراضات جمعی ، مهاجرت و فرار مغزها ، مشروعیت دولت ، فشارهای جمعیتی ، رعایت حقوق بشر و حاکمیت قانون در بین ۱۷۹ کشور رتبه ۴۳ را داریم یعنی تنها ۴۲ کشور وضع نامناسب تری از ایران دارند و ۱۳۶ کشور دیگر وضع بهتری از ایران دارند و ایران از این نظر در رده بندی جهانی نه تنها وضع پاداری ندارد بلکه در وضعیت هشدار بالا قرار دارد. مهمترین عوامل شکننده بودن دولت در ایران اعتراضات جمعی، چند دستگی نخبگان و مشروعیت نداشتن دولت است. مشارکت بسیار پایین مردم درانتخابات ریاست جمهوری و مجلس اخیر در کاهش این رتبه بسیار موثر بود. ایران در میان کشورهای مشابه فقط نسبت به مصر از وضعیت بهتری برخوردار میباشد.

۱۲- از نظر شاخص پیشرفت اجتماعی بعنوان شاخصی که تلاش میکند تا کیفیت واقعی زندگی را بدون درنظر گرفتن نماگرهای اقتصادی اندازه گیری نماید ایران در بین ۱۶۸ کشور رتبه ۹۸ را داردکه ۹۷ کشور وضع بهتری از ایران دارند.

خلاصه این تحلیل علمی نشان می دهد ایران از میان ۱۲ شاخص توسعه یافتگی فقط در دو شاخص توسعه انسانی و عملکرد زیست محیطی وضعیت نسبتا مطلوبی دارد و حتی در شاخص زیست محیطی در استانه هشدار قرار دارد . اما از نظر شاخص پیشرفت اجتماعی و جرم و جنایت در وضعیت هشدار بالا قرار دارد و متاسفانه از نظر هشت شاخص دیگر که در بالا توضیح داده شد در وضعیت بحرانی قرار دارد که نیازمند تغییرات اساسی در سیاست ها و نحوه حکمرانی است .