دیدار با ایت الله محقق داماد فیلسوف و فقیه نو اندیش و‌نوه بنیانگذار حوزه علمیه قم
دیروز فرصتی دست یافت به اتفاق هیات مدیره و تعدادی از اعضای انجمن اندیشه و قلم با ایت الله سید مصطفی محقق داماد فیلسوف و مجتهد نو اندیش و مدیر گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم دیدار و‌گفتگویی صمیمی داشته باشیم . در این دیدار از اینکه امید به اینده در جامعه بویژه در نخبگان کاهش داشته سخن گفتیم و اینکه دین باوری نسل جدید با اسیب های جدی مواجه شده و اینکه نقد گذشته و سنت برای ساختن اینده ای روشن ضرورتی اجتناب ناپذیر است . دکتر محقق داماد نیز سخن ها و‌خاطرات جذاب و شنیدنی و تامل برانگیزی از ۶۵ سال زندگی خود در حوزه و دانشگاه در ایران و‌خارج از ایران گفت که فارغ از محتوای آن بسیار امید بخش بود از این نظر که در میان فقها و مجتهدان ، اندیشه عقلانی و ازاد اندیشی و نوگرا همچنان زنده است و شهامت نقد جهل و خرافات که به نام دین به عوام تزریق می شود وجود دارد. مسیری که امام صادق علیه السلام بنیانگذار آن بود و علمای عقلگرا این مسیر را دربرابر علمای متحجر و واپس گرا و اخباریون و ظاهرگرایان ادامه دادند .
نوه بنیانگذار حوزه علمیه قم در این دیدار اجتهاد دینی با هدف روزآمد کردن دین به گونه ای که برای نسل جدید زیبا و جذاب باشد و منجر به انزجار و‌رویگردانی انها از دین نشود را ضروری بنیادین خواند و افزود : اگاه کردن مردم و با عقل به جنگ جهل و خرافات رفتن امروز وظیفه همه روشنفکران و‌نویسندگان و متفکران است .
به رسم امانت داری از بیان جزییات مطالب مطرح شده در این دو ساعت گفتگو معذورم اما امیدوارم در اینده این جلسات با ایشان ادامه و مشروح مباحث در اختیار افکار عمومی قرار گیرد.
آیت‌الله مصطفی محقق داماد، بزرگترین مشکل امروز جامعه را جهل عمومی دانست و با اشاره به لزوم تزریق آگاهی در جامعه تاکید کرد: برای اصلاح جامعه، باید به اشتباهات اعتراف و آنها را جبران کنیم.
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، در دیدار اعضای انجمن اندیشه و قلم، جهل و ناآگاهی را دشمن نخست خیر همگانی و منافع عمومی و مشکل اصلی جامعه امروز خواند و افزود: ثمره جامعه‌ای که پرسش نمی‌کند و پرسشگری متکی به عقل انتقادی و خردورزی نقادانه در آن کمرنگ است، خیر عمومی نیست. در این شرایط، مهمترین کارکرد نهاد مدنی، تزریق آگاهی و ترویج پرسشگری است و باید دغدغه ما اندیشه‌ورزی و جهل‌زدایی از سپهر عمومی باشد. در این مسیر باید گفتگو کنیم که چگونه می‌توان جامعه را به سمت آگاهی و پرسشگری و دانایی سوق داد.
وی با طرح پیشنهاد مقابله با جهل و تزریق آگاهی عمومی در جامعه یادآور شد: فراگیری دانایی یک ضرورت است. البته برخی اصحاب قدرت که خودشان را به خواب زده‌اند را نمی‌توان بیدار کرد، اما در جامعه ما افراد ناآگاه زیادی هستند که می توان در بین آنها آگاهی عمومی ایجاد کرد.
آیت‌الله محقق داماد در واکنش به ابراز نگرانی درباره افزایش دین‌گریزی در جامعه گفت: دین‌گریزی اگر از روی اندیشه باشد، خطری ندارد. اما مشکل اینجاست که هم دینداری و هم دین‌گریزی برخی توام با جهل است. این که کسی به واسطه عملکرد ضعیف چند روحانی کل دین را کنار بگذارد، جاهلانه است.
وی آسیب جامعه ما را دینداری جاهلانه و آفت اصلی آن را شک نکردن دانست و افزود: تحلیل خردمدارانه وقایع تاریخی معاصر نیز آگاهی‌بخش و روشنگر برای اصلاح روندها و رویکردهای آینده است. به عنوان نمونه، چرا در در دوران هشت سال جنگ تحمیلی و آن همه ایثار و فداکاری شهدا و جانبازان و توده مردم، کسی از مسئولان در تداوم جنگ تردید نکرد و نپرسید چرا باید این میزان جنگ ادامه یابد و آیا روش‌های کم‌هزینه‌تری برای ختم جنگ نبود؟ ضمن قدرشناسی فداکاری متکی بر ایمان آزادگانی که از وطن اسلامی دفاع و خاکمان را از لوث متجاوزین پاک کردند و هماره مدیون همت و خون مقدسشان هستیم، باید جامعه را به پرسشگری آگاهی‌بخش فراخوانیم. مثلا اقدام تاریخی امام راحل مبنی بر پذیرش قطعنامه با تعبیر نوشیدن جام زهر در شرایطی که ادامه جنگ صلاح نبود، تحلیل تاریخی شود. چرا که ثمره این تفکر انتقادی، بهبود و اصلاح افق آینده و بهتر کردن عملکردهاست.
• اگر مردم مطلع از حقوق خود نباشند، اصلاح و تغییر ممکن نیست
این استاد حقوق در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به دغدغه‌های دبیر گروه حقوق انجمن اندیشه و قلم اظهار داشت: امروز تکلیف آگاهی‌بخشی برای آشنایی مردم با حقوق خود و تکالیف شهروندی داریم و اگر عموم جامعه را به مفهوم و مصداق حق و تکلیف خود آگاه کنیم، راه سودمند و روشنی برای همگان گشوده‌ایم.
محقق داماد توضیح داد: اگر برای رشد فکری مردم احترام قائلیم، باید در آشنایی مردم با حقوق مدنی و فردی و شهروندی و ترویج مفهوم حق برای شهروندان بکوشیم. مشکل ما فهم حق است و جامعه‌ای که نداند از چه حقوقی برخوردار است، تغییر و اصلاح را تجربه نمی‌کند. امروز مکلف به گفتگوی امیدوارانه با مردم و به عرصه عمومی کشاندن حقوق و تکالیف هستیم و روشنگری برای آشنایی با مفهوم حق و تکلیف اجتماعی و تلاش نخبگان برای آگاهی و تفکر جمعی ضرورت دارد. البته صحبت با عموم یک کار ظریف و دشوار است و شما باید درباره شیوه آگاهی بخشی فکر کنید.
• حفظ دین در گرو وابسته نبودن متولیان دین به قدرت
آیت‌الله محقق داماد در ادامه سخنانش، تنها راه حفظ نهاد دین را وابسته نبودن متولیان دین به قدرت خواند و افزود: روحانیت اگر زبان مردم باشد بیشتر محترم و موثراست و معتقدم مردم هنوز سخن یک روحانی اسوه و متقی که حرف برای گفتن دارد را می‌پذیرند.
وی فرهنگ نقادی و قبح‌زدایی از اعتراف به اشتباهات و فرصت‌دهی برای جبران را یک ارزش اخلاقی و در راستای اتکای امور جامعه به خرد برشمرد و گفت: یکی از اشتباهات ما در ایران، خودداری از نقد بزرگان انقلاب بوده است؛ چین با نقد مائو موفق شد کاری کند که هم احترام رهبرش را حفظ کند و هم حرکتش به سمت توسعه را تسهیل نماید. من معتقدم نقادی و اعتراف به اشتباه بسیار موثر است؛ چه ایرادی دارد برخی بگویند ما قبلا چنین تصوری داشتیم و اکنون به نتیجه دیگری رسیده‌ایم؟ این روش، رشد و تحول فکری و سیاسی ایجاد می‌کند.
• اعتراف به اشتباه و جبران خطاها، جلوه‌ای از توبه
این استاد علوم دینی یکی از زیباترین نهادها در اسلام را نهاد توبه دانست و افزود: «توبه» چهره زیبای اسلام است که در مسیحیت هم نیست. به نظر من یکی از راهکارهای موثر و بابرکت برای اصلاح جامعه، اعتراف به اشتباه است و چه بسا تعبیر قرآن مبنی بر تبدیل سیئات به حسنات هم موید تاثیر توبه در اصلاح ویرانی‌ها باشد.
وی توضیح داد: می‌توان با حفظ احترام رهبران انقلاب، برخی رویکردهای آنها را نقد کرد. البته حسن و قبح هم در برخی موارد قابل تغییر است و شاید بعضی رویکردهای این رهبران در زمان خودشان درست بوده، اما جاودان نبوده و امروز قابل قبول نباشد. نباید رویکرد کاریزماتیک به شخصیت‌ها راه نقادی و آسیب‌شناسی را مسدود کند.
• چهره دین را زیبا و قابل عمل کنیم
عضو فرهنگستان علوم با اشاره به نقش جهل در کنار گذاشتن همه اصول اخلاقی تاکید کرد: یکی از مشکلات جامعه ما افراد جاهلی هستند که از خدا و پیامبر او نیز پیش می‌‌افتند، یکی از راهکارهای حفظ نهاد دین، آن است که دینی آسان و قابل عمل به جامعه معرفی شود؛ در حالی که ما گاه با اقداماتمان چهره دین را بدسیما و تنفرآمیز کرد‌ه‌ایم و باید کاری کنیم تا دین هم محبوب و هم قابل عمل شود.
گفتنی است، در ابتدای این دیدار، برخی اعضای انجمن اندیشه و قلم به بیان دغدغه‌های خود در خصوص مشکلات حوزه عمومی، ناامیدی نخبگان، بی‌اعتنایی به برخی حقوق مردم و لزوم حفظ اعتبار نهاد دین پرداختند.
