چگونه سواد رسانه ای در کامیون زباله اطلاعاتی به ما کمک می کند؟
مشروح گفتگو درباره سواد رسانه ای در برنامه گفتاورد رادیو تهران را در لینکهای زیر بشنوید
چگونه سواد رسانه ای در کامیون زباله اطلاعاتی به ما کمک می کند؟
سواد رسانه ای و اهمیت ان در زندگی روز مره شهروندان بویژه با افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی و گسترش فناوریهای ارتباطی موضوع برنامه گفتاورد رادیو تهران در ۲۰ دی ماه بود . در این برنامه دکتر امیر دبیری مهر پژوهشگر و استاد دانشگاه میزبان دو نفر از کارشناسان ارتباطات یعنی دکتر حمید ضیایی پرور و دکتر سارا میر قاسمی کارشناس فضای مجازی بود.
در ابتدای برنامه دکتر امیر دبیری مهر، به بحث و گفتگو درباره سواد رسانه ای و اهمیت آن در زندگی مدرن پرداخت و گفت : سواد دیگر صرفا خواندن و نوشتن نیست و ما با انواع سواد مواجه هستیم مانند سواد عاطفی ، سواد ارتباطی ، سواد مالی ، سواد تربیتی و سواد رسانه ای. اما سواد رسانه ای در همه تعریف های ارائه شده به عنوان نشانه یکی از شاخصه های انسان و شهروند با سواد نام برده می شود از این رو ضروری است دایم بپرسیم .سواد رسانه ای چیست و به چه کاری می آید؟ اگر شهروندان سواد رسانه ای نداشته باشند چه اتفاقی می افتد؟
دکتر حمید ضیایی پرور با سپاس از ایجاد فرصتهایی برای چنین گفتگوهایی در رسانه رادیو گفت : سواد رسانه ای یعنی مهارت و توانایی دریافت، تحلیل، آنالیز، نقد و انتشار محتوای رسانه اعم از تلویزیون، روزنامه ، فضای مجازی و هر ابزار دیگر موجود است. اگر فرد،گیرنده یا مخاطب توانایی تجریه تحلیل محتوای پیام رسانه ای را داشته باشد یعنی سواد رسانه ای دارد. هر پیامی را بطور دربست نپذیرد و راجع به آن نقد و کند وکاو داشته باشد.
در ادامه دکتر دبیری مهر گفت : ما امروز با شهروندانی مواجه هستیم که حداقل ۳ ساعت از وقت خود را به اشکال مختلف با رسانه ها سپری می کنند و معلوم نیست در این زمان اطلاعات دریافت شده چقدر برای مخاطبان مفید باشد . در واقع سواد رسانه ای این مهارت را به مخاطبان تلویزیون، ماهواره و فضاهای مجازی می دهد که چگونه بهترین استفاده را در این مواجهه داشته باشند . مثلا ایا ضرورت دارد مردم از صبح تا شب خبرهای سیاسی جهان را پیگیری کنند؟
دکتر سارا میر قاسمی، کارشناس حوزه فضای مجازی هم در ادامه ضمن تاکید بر اهمیت حوزه سواد رسانه ای بیان کرد: همه ما می دانیم که امروز دنیای پیرامون ما را اطلاعاتی در بر گرفته که از در و دیوار مخابره می شود . مرزهای جغرافیایی را در هم شکسته و زمان معنای خود را در مو.اجهه با رسانه ها از دست داده است . رسانه هایی که زمانی ابزار مخابره اطلاعات بودند امروزه به بخشی از وجود کاربر تبدیل شده اند. در هر لحظه و هر ثانیه همراه ما هستند ، همراهی جدایی ناپذیر که آن را در وجود خود احساس می کنیم. هر کدام از ما، روزی دریافت کننده اطلاعات تولید شده توسط صاحبان رسانه ها بودیم اما امروز خودمان به تولید کنندگان محتوای چند وجهی رسانه یا باز نشر کننده تبدیل شده ایم. رسانه های نوین در شرایط فعلی سه وجه از حواس پنج گانه ما را (سمعی، بصری و بعضا لمسی ) به خود معطوف کرده اند و پیش بینی می شود با ورود به وب پنج، رسانه های نوین در آینده نه چندان دور حواس چشایی و بویایی را هم با خود درگیر می کنند یعنی با رسانه ای مواجهه خواهیم شد که تمام حواس پنج گانه بشر را بخود معطوف می کند.
به تعبیری سیطره رسانه ها بر بشر و سیطره بشر بر همنوع خود را ایجاد می شود که در این شرایط نمی توانیم ادعا کنیم قادر هستیم به کاربران رسانه ها بیاموزیم که چگونه از رسانه ها استفاده کنند. رسانه ای که امروز از آن حرف می زنیم آنچنان با گوشت و پوست ما عجین شده که بیشتر از اینکه اوقات زندگی خود را با خانواده بگذرانیم ثانیه های خود را با رسانه سپری می کنیم. بلاشک تنها راه اصلاح انسان قرن ۲۱ خود آگاهی است. وقتی در جدیدترین و نوین ترین آموزه های سواد رسانه ای در دنیا مطالعات تطبیقی انجام می دهیم متوجه می شویم که آخرین نسخه سواد رسانه ای پی بردن انسان به آگاهی است یعنی انسان چنان به خویشتن خود و صلاح و مصلحت خود اشراف داشته باشد که بتواند خود را از آماج افکار و اندیشه های نابخردانه که رسانه ها به آن سو سوق می دهند مصون بدارد. به قول یورگن هابرماس نظریه پرداز اجتماعی معاصر رسانه به ما نمی گویند به چه چیزی فکر کنیم بلکه به ما می گویند در مورد چه چیزی فکر کنیم . اینجاست که اهمیت سواد رسانه ای از نان شب برای کاربر امروز واجب تر می شود. وقتی از سواد رسانه ای حرف می زنیم از یک مسئله فانتزی صحبت نمی کنیم که مخصوص قشر خاصی باشد راجع به مسئله ای حرف می زنیم که از کودک ۵ ساله تا فرد ۸۰ ساله را در بر می گیرد.
دکتر امیر دبیری مهر در ادامه برنامه گفت اگر قبول داریم سواد رسانه ای مهم است باید به این پرسش پاسخ دهیم که چگونه یکنفر می تواند به این مهارت برسد که اولا دنبال اطلاعات مفید برود و دوم تشخیص درست یا غلط بودن محتوا را در شرایط فعلی مردم ایران که با تحلیل های عجیب و غریب درباره همه مسایل مواجه است را داشته باشد زیرا این دغدغه جدی است که اگر کسی مهارت تشخیص سره از ناسره را نداشته باشد دچارسردر گمی میشود. برای مثال امروز شبکه های ماهواره ای ، کانال ها و شبکه های اجتماعی و حتی سایت های خبری و تحلیلی در باره همه چیز از بورس گرفته تا سیاست خارجی و راههای پولدار شدن و روشهای کسب موفقیت و غیره به انتشار مطالبی دست می زنند و مخاطب باید قدرت تشخیص داشته باشد تا تصمیم اشتباه نگیرد.
دکترضیایی پرور با اشاره به وضعیت حوزه رسانه با استناد به اعداد و ارقام موجود گفت: آمار های مربوط به رسانه های سنتی (کتاب، فیلم، سینما، مطبوعات، خبرگزاری ها) از مجموعه پژوهش هایی است که هر دو سال یکبار تحت عنوان ارزش ها و نگرش ها در وزارت ارشاد انجام می شود و آخرین بار این آمار در سال ۹۶ از طرف پژو هشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات وزارت نشان داد ایرانی ها اساسا زیاد اهل مطالعه نیستند و تیراژ کتاب و مطبوعات ما یکی از پایین ترین سرانه های دنیا را دارد. اگرچه به لحاظ کمی ممکن است شاهد عدد های بالایی در این حوزه ها باشیم ولی به لحاظ کیفی و تیراژ اعداد پایینی را داریم. در همین راستا مجموعه آمار هایی هم از طرف وزارت ارتباطات در حوزه رسانه های اجتماعی و ضریب نفوذ اینتر نت، پهنای باند، ترافیک ، مصرف اینترنت، تعداد سیم کارت های تلفن همراه و… منتشر می شود که به دلیل یوزر به یوزر بودن و کنترل شبانه روزی بسیار دقیق هستند. این آمارها حاکی از آن است که در کشور ضریب نفوذ اینترنت بالای ۸۵ درصداست. بخش عمده ای از این ضریب نفوذ تا ۸ سال پیش با لپ تاب انجام میشد اما در حال حاضرنزدیک ۹۰ درصد آن توسط موبایل انجام می شود. معنی این آمار این است که ۶۰ میلیون کاربران تلفن همراه گوشی های هوشمند از پلتروم های اجتماعی استفاده می کنند.
وی افزود:یکی از اصلی ترین پیام رسانه ها اجتماعی در ایران که خارجی هم هست نزدیک ۵۰ میلیون کاربر دارد.در دوره ای فناوری های جدید رسانه ای را نفی می کردیم یعنی تلاش می کردیم با آنها مقابله کرده و سلبی نگاه می کردیم. مهم ترین ابزار حکمرانی سیاست گذاری در قبال رسانه های جدید ابزارهای کنترلی (فیلترینگ، کاهش سرعت رسانه ، جلوگیری از اپراتورهای نسل سوم و چهارم تلفن همراه )یعنی کنترل با کارهای زیر ساختی بود اما سواد رسانه ای تاکید بر تقویت مهارت و دانش کاربردارد زیرا هم باعث تولید و هم گزینش اطلاعات می شود. ما با ابزارهای اول راه کنترل را انتخاب کردیم اما این تکنولوژی ضد خود را در خودش دارد. بنابراین کاربران سیستم را دور زدند در نتیجه سواد تکنولوژی و سواد رسانه ای کاربر از سواد رسانه ای و دانش سیاست گذاری حکمرانان ما بیشتر شد.
در بحث انفجار اطلاعات که در دسترس کاربر قرار گرفته که من از آن به کامیون زباله اطلاعاتی که بر سر مخاطب آوار شده است تعبیر می کنم قطعاتی از طلا و الماس نیز وجود دارد و سواد رسانه ای کاربر می تواند این زباله ها را تفکیک و طلا و الماس را در آن پیدا کند . در باره تحلیل اخبار جعلی( فیک نیوز) مهارت تحلیل یکی از مهارت های نقد اخبار جعلی است یعنی آنالیز اخبار دریافتی که با قدرت تحلیل کاربران و عدم پذیرش راحت که یکی از شاخص های شناخت اخبار جعلی است به وجود می آید.در حوزه اخبار جعلی بخشی از آدم هایی که من آن را کاربر صفرکیلومتر اینترنت می نامم مهارت های استفاده از این فضا را ندارد زیرا مردم کشور ما ناگهان با فضایی مواجه شدند که تعداد زیادی از این افرادقدرت نقد اخبار را ندارد وبا انتشار اخبار نادرست فیک نیوز را ایجاد می کنند.
دکتر سارا میر قاسمی با اشاره به اینکه دردوره ای وقتی راجع به دسترسی ازاد به اطلاعات صحبت میشد به نظر می رسید اطلاعات بیشتر به معنی داشتن سواد بیشتر بود اما امروز افزایش فیلتر در دریافت اطلاعات به معنی سواد بیشتر است یعنی گزینش اطلاعات یا به عبارت دیگر خود آگاهی کاربر. ما باید تفکر انتقادی را درون خود و فرزندانمان نهادینه کنیم و این آموزش باید بسیار زیر پوستی انجام شود. اگرچه برنامه امروز گفتاورد مخاطب کودک ندارد اما قطعا مادرانی به عنوان مخاطب هستند که ما بتوانیم تفکر انتقادی را به عنوان آموزش کودکان برای آنها پیشنهادکنیم. بطور ساده تفکر انتقادی یعنی توانایی نه گفتن یعنی هر چیزی را به راحتی نپذیریم. در مورد فیک نیوز باید بگویم اخبار جعلی فقط مختص ایران نیست مثلا در امریکا که ستون ارتباطات جهان در انجا شکل گرفته و اطلاعات از آنجا مخابره می شود یک فیک نیوز می تواند نتیجه انتخابات را در ۲۰۱۶ برگرداند و برد آن را تا ۶ برابر یک خبر حقیقی افزایش دهد به همان نسبت خنثی کردن فیک نیوز هم ۶ برابر مهارت لازم دارد.
دکتر امیر دبیری مهر در ادمه گفت : یکی از بی سوادی ها و کم سوادی های رسانه ای این است که ما اعتبار یک پیچ یا صفحه را در فضای مجازی بر اساس تعداد اعضا یا فالور های آن بسنجیم . آیا لزوما هر صفحه ای در فضای مجازی که بیننده بیشتری دارد بدین معنا است که مفیدتر و صحیح تر است یا مطالب آن درست است؟ ما باید با اموزش سواد رسانه ای به شهروندان بگوییم چگونه می توانند ا دروغ های فیک نیوز ها را را از اخبار صحیح تضخیص دهند و از ان مهمتر ارزشهای واقعی را از شبه ارزشهای برساخته متمایز کنند.
دکترضیایی پرور با بیان اینکه ما طیفی از اخبار جعلی داریم که همه اینها را فیک نیوز می نامیم گفت: گروهی از اینها اخباری هستند که هدفشان سرگرمی و طنز است هستند: مانند فیلم سال گذشته ” بارش بادمجان در آسمان تهران”
اما گروه دیگر هدف کلاهبرداری دارند و با لینک دروغین سودجویی می کنند. گروه دیگر گروهی هستن که با هدف دروغ گفتن تولید نمی شوند یعنی عمدی در انتشار اخبار نادرست نداشتند و بعد از انتشار متوجه کذب می شوند. شایعه هم یک فیک نیوز شفاعی است اما جذابیت فیک نیوز ها به ارزش های خبری در کار رسانه بر میگردد. نیوز – ولیوز هایی که رسانه ها آموزش ( استثنا در استثنا) می گویند ترین ها ارزش خبری استثنا دارند. فیک نیوز ها همیشه یک خبر استثنایی را بیان می کنند تعجب، شگفتی، فراگیری، تازگی و برخورد از شگرد های جذابیتی فیک نیوز ها هستند.
علاقه مندان به برنامه گفتاورد میتوانند از شنبه تا پنج شنبه ازحدود ساعت ۱۲:۱۵تا ۱۲:۵۰ این برنامه را از رادیو تهران روی موج ۹۴ اف ام ابشنوند .. گفتاورد برنامه ای است که با رویکردی عمیق و دقیق به موضوعات و مسایل جامعه ایرانی با حضور نخبگان و صاحب نظران می پردازد . دکتر امیر دبیری مهر پژوهشگر ارشد رسانه و استاد دانشگاه ، سردبیری و اجرای این برنامه را بر عهده دارد.
