تاریخ سیاسی ایران (از شاهنشاهی هخامنشی تا کنون)
تاریخ سیاسی ایران (از شاهنشاهی هخامنشی تاکنون)
نویسنده: جین رالف گارثویت
ترجمه: غلامرضا علی بابایی
ناشر: کتاب آمه، چاپ اول ۱۳۹۱
۴۷۰ صفحه، ۱۶۰۰۰ تومان
***
وقتی که صاحب یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال درخشان‌ترین تمدن‌های روی کره زمین هستیم، دور از انتظار نیست که پژوهشگران و تاریخ نگاران دیگر کشورها به تاریخ و فرهنگ ما توجه نشان داده و فراز و فرود آن را مورد بررسی قرار دهند. به همین دلیل سهمی قابل توجه از پژوهش‌های تاریخ نگارانه ما به آنچه نویسندگان غیر ایرانی نوشته‌اند، اختصاص می‌یابد.
درعین حال نباید تعجب کرد اگر تاریخ نگاران ایرانی، با وجود اشرافی که اغلب بر تاریخ کشور خود دارند، در قیاس با کتاب‌هایی که نام نویسندگان خارجی را روی جلد خود دارند، آن گونه که باید از سوی مخاطبان، جدی گرفته نمی‌شوند. چراکه تاریخ نگاری ایرانی از دیرباز آمیخته به نوعی سیاست‌زدگی بوده که نقش مهمی در کاسته شدن اعتماد مخاطبان داشته است.
این‌ها اما به این معنا نیست که هر آنچه ایرانی نوشته کم قدر و آنچه فرنگی نوشته پر ارج است. کیفیت‌ها در این میانه متفاوت‌اند، اما غالباً چون مترجمان آشنا به تاریخ دست به گزینش زده و در میان خیل تاریخ‌های نوشته شده درباره ایران، بهترین‌ها را برای ترجمه برمی گزینند، شاید این سوءتفاهم به وجود آید که هر آنچه تاریخ نگاران غیرایرانی نوشته‌اند در سطح بالایی قرار داشته است. درحالی که در میان آن‌ها آثار کم مایه یا میان مایه نیز فراوان‌اند که به فارسی ترجمه نمی‌شوند. چنانچه در کشور ما نیز از این قسم آثار فراوان می‌توان سراغ گرفت. با همه این احوال در سال‌های دور و نزدیک بوده‌اند آثاری که در سطحی فراتر از پژوهش‌های تاریخ نویسان فرنگی برتر بوده‌اند.
تاریخ سیاسی ایران (از شاهنشاهی هخامنشی تاکنون) اثری است از جین رالف گارثویت که با ترجمهٔ غلامرضا علی‌بابایی به علاقه‌مندان تاریخ ایران عرضه شده است. گارثویت استاد دانشگاه و پژوهشگری با تجربه در حوزه تاریخ ایران به شمار می‌آید که در کالج دارتموث انگلستان به کار تدریس و پژوهش مشغول است.
او این کتاب را در سال ۲۰۰۵ منتشر کرده است. حسن کار آن است که: نویسنده تجربه مفصلی در تحقیق پیرامون خاورمیانه دارد و مدتی را هم در ایران بوده و همین آشناییِ از نزدیک با ایرانیان در کیفیت تحلیل‌ها و بررسی‌هایش به خصوص آنجا که به تاریخ معاصر پرداخته دارای اهمیت است.
گارثویت در این کتاب با استفاده از منابع معتبر درباره تاریخ ایران از روزگار هخامنشیان تا امروز کتابی نوشته که ایجاز یکی از ویژگی‌های اصلی آن به حساب می‌آید. فشرده کردن تاریخ طولانی پرشاخ و برگ این دیار در قالب اثری در این حجم (۴۷۰ صفحه) کاری است دشوار و نیازمند اشراف بر زوایای گوناگون این تاریخ طولانی؛ به خصوص برای اینکه بتوان تعادلی میان اهمیت هر دوره تاریخی و حجم اختصاص یافته به آن برقرار کرد.
در تاریخ نویسی مدرن شاخه‌های تاریخ نویسی از یکدیگر متمایز و هر یک کیفیتی تخصصی یافته است. نویسنده کتاب حاضر تاریخ ایران را از منظر سیاسی روایت کرده و تاریخ‌نگاری سیاسی نیز از حوزه‌هایی است که در میان پژوهشگران ایرانی کاملاً مهجور مانده است. این نکته نیز درخور اشاره است که نام کتاب در اصل پارسیان بوده؛ اما مترجم با توجه به رویکرد اصلی نویسنده برای مشخص ساختن درون مایه کتاب، عنوان تاریخ سیاسی ایران (از شاهنشاهی هخامنشی تاکنون) را برگزیده است که بیشتر، بازتاب دهنده مضمون آن است. به خصوص اینکه بررسی تاریخی با عنایت به ویژگی‌های تخصصی این حوزه کاری است بسیار دشوار که از عهدهٔ هر پژوهشگری برنمی‌آید.
به هر روی گارثویت پس از آنکه ویژگی‌های سرزمین ایران و نحوه تعامل حاکمان با جامعه را شرح داده، از چشم‌اندازی تاریخی و درعین حال جامعه شناسانه به نحوه حکومت، چگونگی سلطه، کسب مشروعیت، روانکاوی رهبری کاریزماتیک حکومتگران ایرانی پرداخته است.
او در هر دوره با مشخص کردن ویژگی‌هایی که از دل تعامل میان مردم و حکومت بیرون آمده و با عنایت به رخ دادهای تاریخی آن روزگار به تحلیل سیاسی پرداخته و درعین حال از نگاه نقادانه به مقاطع تاریخی گوناگون غافل نمانده است.
کتاب به گونه‌ای نوشته شده که اثری مناسب حال دانشجویان انگلیسی باشد. به همین دلیل نحوه پرداختن او آن قدر تخصصی نیست که مخاطب غیرمتخصص نتواند از آن استفاده کند.
رویکرد سیاسی نویسنده در تاریخ‌نگاری و چشم‌اندازی که بر تاریخ ایران می‌گشاید، می‌تواند بازتاب دهنده بخشی از دلایل یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ چند سده اخیر (از صفویان به بعد) باشد و آن چیزی نیست جز انحطاط سیاسی ایران در این دوره که با پیش رفتن غرب و رخوت و رکود جامعه ایرانی همراه بوده است. نویسنده کتاب با ترسیم سیمای اصلاحگران تاریخ معاصر، چالش‌های پیش روی آن‌ها با ساختار سیاسی حاکم و همچنین بررسی دلایل سقوط آخرین سلسله پادشاهی در ایران و برآمدن انقلاب اسلامی ایران را نیز به خوبی تبیین می‌کند.
این کتاب به شکلی جذاب و روان به روایت تاریخ پرداخته و کیفیت ترجمه آن نیز جذابیت آن را افزون ساخته است.
+ منبع: الف
