مصاحبه و گفتگو
بومی سازی علوم سیاسی : امکان ، ضرورت و روشها
بومی سازی علوم سیاسی
برنامه ی زاویه
قسمت چهاردهم : ۱۳/۰۵/۱۳۹۵
مهمانان : دکتر قدیر نصری (استاد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس)
دکتر منوچهر محمدی (استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران)
مجری کارشناس : دکتر امیر دبیری مهر
دکتر دبیری مهر : اگر فرض بر این است که در رشته علوم سیاسی بومی سازی هم ممکن و هم ضروری است ؛ چگونه می توان علوم سیاسی را بومی سازی کرد؟ چه روش هایی را به کار گرفتید و چه نتایجی داشته است؟
دکتر منوچهر محمدی : در سال ۱۳۵۷ در کشور ما یک انقلاب عظیم سیاسی و اجتماعی و بر مبنای ارزش های اسلامی صورت گرفت که در هیچ یک از کتابهای غربی علوم سیاسی قابل تصور نبود. آنها برای ۳۰۰ سال مدعی بودند که دین از سیاست جداست و حتی مارکسیست ها گفتند دین با سیاست در تضاد است و افیون ملت هاست. انقلاب اسلامی تمامی این نظریات را به چالش کشاند و نظامی را در دنیای پست مدرن به نام نظام جمهوری اسلامی به وجود آورد و ۳۸ سال هم است که با معیار ارزشی و اسلامی ادامه داشته است. در چنین شرایطی نگاههای سکولاریستی که پایه و اساس مبانی ارزشی غرب است نمی تواند جوابگو باشد و ضرورت پیدا کرد که علوم سیاسی بومی سازی شود. جمله جالبی از امام است که می گویند والله اسلام تمامش سیاست است. چگونه امام آمد نظریات غربی و مبانی سکولاریستی علوم سیاسی را به چالش کشاند؟ فرق نگاه اسلامی و سکولاریستی چیست؟ نگاههای سکولاریستی بر مبنای مادی گرایی و ماتریالیسم و پوزیتیویست هستند و معتقدند هر آنچه می بینیم و تجربه می کنیم علم است. آنها آنچه در اسلام مطرح بود را نادیده گرفتند (خدا، روح، معنویت و …) . در این ۳۸ سال علیرغم تلاشی که غربی ها در تحلیل انقلاب اسلامی داشتند؛ شکست خوردند.
دکتر دبیری مهر : آقای دکتر نصری شما دو دهه از این چهار دهه را به صورت جدی در حوزه تدریس علوم سیاسی بوده اید. عملکرد بومی سازی را از بیرون چگونه دیدید؟
دکتر نصری : من هم بر این باور هستم که هیچ انسان بالغی اصلاح و تحول دروس را انکار نمی کند. با توجه به اینکه در دنیا مباحث جدیدی پیش روی انسان قرار می گیرند؛ این مسائل ما را وادار می کند که پویا باشیم. دوم اینکه ما در کشوری زندگی می کنیم که تمدن غنی و قدیمی دارد. تمدن اسلامی و آموزه های مهم شیعی ما را به عنوان یک ملت متولی و مجموعه تاریخ مند جلوه گر ساخته و این آموزه ها ما را بر آن می دارد که مقلد نباشیم. بودا می گفت :
سه راه در پیش است. تقلید که سهل ترین است. تجربه که تلخ ترین است و اندیشه که والاترین است.
ملت مدعی نمی تواند به راحتی یافته های دیگران را بیاورد و تقلید کند. ضمن اینکه مباحث نظری را کاری ندارم و بهتر است عملیاتی تر فکر و عمل کنیم. در این دو دهه که فعال هستم می بینم برخی از مباحثی که ما زحمت می کشیم و بهترین سالهای زندگی بهترین فرزندان این مرز و بوم را تصاحب می کنیم؛ در انتهای ۴ سال چه بسا به آنها چیزی یاد نمی دهیم بلکه بعضی از داشته های آنها را هم از آنها می گیریم. ۳۴ درصد خانواده های شهرنشین ایرانی تک فرزند هستند. یک بچه حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد امکانات مادی و معنوی آن خانواده را به خودش اختصاص می دهد. من می خواهم فرزندم را بفرستم به دانشگاهی که به وی هم شخصیت یاد بدهد و انسان صالحی باشد و هم اینکه انسان ماهری باشد. من موظف هستم مطابق با مسائل روز پیش بروم. ما ملتی مدعی هستیم و دوست داریم فرزندان ماهری داشته باشیم که زمان پریش نباشند.
دکتر دبیری مهر : منظور از بومی سازی علوم سیاسی در ذهن شما چه بود و نتیجه اش چه شد؟
دکتر محمدی : بسیاری از چیزهایی که از علوم سیاسی داشتیم ترجمه ای بود که از غرب آمد و مرتبط با ما نبود. تحول بعد از انقلاب اسلامی ضرورت نگاه جدید را می طلبید. بنابراین ما با ۵ هدف کار را شروع کردیم.
-
بومی سازی : چه مطالبی دانشجوی ما بخواند که مورد استفاده و نیاز جامعه ما باشد؟ مثلا در گذشته ما راجع به تاریخ تحولات بسیاری از اقوام دیگر کار می کردیم ولی یک درسی را به عنوان تاریخ ایران باستان و تمدن اسلامی نداشتیم در حالیکه برای ما لازم و ضروری است که گذشته خود را بدانیم. منظور من از بومی سازی هم در بعد نظری است و هم در بعد عملی.
-
اسلامی سازی : پیامبر اعظم دریایی از حرف و سخن در حوزه علوم سیاسی دارد. از همان ابتدا حکومت تشکیل داد و راز و رمز حکومت را به ما یاد داد. ما این ها را فراموش کردیم و باید مجدد آنها را یادآوری کنیم به ویژه که انقلاب ما هم یک انقلاب اسلامی بود.
دکتر دبیری مهر : در اینجا بحث شما ناظر به اندیشه سیاسی در اسلام است؟
دکتر محمدی : به طور کلی همه ابعاد علوم سیاسی را از دیدگاه علوم سیاسی ببینیم. بر اساس جهان بینی اسلامی به کل علوم انسانی و به ویژه علوم سیاسی نگاه بکنیم. نهایتا مساله این است که اسلامی باشد. متاسفانه برخی آمدند و نقد کردند که شما علوم سیاسی را ایدئولوژیک کردید. من جواب می دادم مگر سکولاریسم ایدئولوژی نیست؟ مگر متریالیسم ایدئولوژی نیست؟ شما به من یک جایی را نشان بدهید که دریچه نگاه ایدئولوژیک نباشد. اصلا ایزم معنا و مفهومش ایدئولوژی است.
-
روزآمدی : حتی آن چیزی که از غرب گرفته بودیم مربوط به ۵۰ سال قبل از انقلاب بود و متاسفانه اساتید ما هم به دنبال روزآمدی نبودند و یک جزوه ای را سالیان سال درس می دادند.
-
کارآمدی : چیزی را دانشجو بخواند که بتواند در زندگی به کار ببرد.
-
مفهوم سازی : بسیاری از مفاهیم علوم سیاسی مفاهیمی است که از غرب آمده است. مثلا خاورمیانه واژه ای است که از نگاه غربی آمده است. به این معنا که اروپا مرکز است.
ما با این اهداف به ۳ بخش رسیدیم :
-
نگاه نگرشی
-
نگاه دانشی
-
نگاه مهارتی
دکتر دبیری مهر : این ۵ هدف در حوزه علوم سیاسی چقدر تحقق پیدا کرده است و چه موانعی بر سر آن بوده است؟
دکتر نصری : متاسفانه به رغم این مفاهیم زیبا و کارآمد؛ با این بازنگری در سرفصل ها؛ من یک مسلمان ایرانی هستم که دوست دارم زنده و پویا زندگی کنم ولی ما از چاله سکولاریسم به چاه سلفیزم افتادیم. با این عناوین از همان ابتدای کار؛ کار مخدوش بوده است. حدود صد و سی و اندی واحد در کارشناسی علوم سیاسی داریم. قوی ترین مکاتب پست پوزیتیویستی در همان غرب است. در خود غرب ۴۵ سال است که تشت پوزیتیویست از بام افتاده است. بله غرب در جای خود متجاوز و بدکار و بدعهد است. راهش این نیست که ۹۰ واحد دیگر طراحی کنیم مثلا :
اخلاق و سیاست، اندیشه سیاسی امام خمینی و امام خامنه ای، سیره سیاسی ائمه معصومین (ع)، سیره سیاسی پیامبر اعظم (ص)، قرآن و سیاست، جامعه شناسی و سیاست، کلیات علوم اجتماعی و … .
دکتر محمدی : شما می گویید سلفیزم. شما یک تهمت بزرگی زدید. خیلی حرف تندی است.
دکتر نصری : اگر شما برای درمان کاری اقدام می کنید. اسم شورای جنابعالی شورای تحول و ارتقای علوم سیاسی است. یعنی من وقتی این واحدها را می بینم ( روابط شوروی و جهان سوم)؛ این واحد باید منسوخ شود. یک سری درس های جدید است مثل مناطق استراتژیک جهان خیلی درس خوبی است. این واحدهای موجود را می بینیم حدود ۲۹ درصد واحدهای موجود به نحوی پسوند اسلامی همراه خود دارند. حدود ۴۵ واحد در دانشگاه داریم که خنثی هستند مثل جهان سوم، سازمان های بین المللی و … . فقط ۱۷ درصد از واحدها می توانند حامل ارزش های سکولاری باشند که شما مخالفش هستید و من هم مخالف هستم و معتقدم باید آنها را نقد کرد. مساله ما را چه بسا جان لاک حل نمی کند. جنابعالی با تیم ۱۲ نفره تان، که از نظر من یعنی یک نفر و آن یک نفر یعنی آقای دکتر منوچهر محمدی. آقای دکتر شما احساس نمی کنید این بی احترامی به اساتید جامعه است؟ شما کی اعلامیه و فراخوان به اساتید داد؟
دکتر محمدی : داریم به حاشیه می رویم و از اصل قضیه دور می شویم. بحث ایشان اجرایی نیست. ما بحث اصولی می کنیم. در انتخاب ۱۲ نفر من نقشی نداشتم. مهم این است که ما همه دانشگاهها را در جریان گذاشتیم. آنچه مهم است این است که ما متنی را ارائه دادیم. شما بیایید و بگویید کدام یک غیر ضروری بوده است؟ این اولین حرکت و قابل اصلاح است. اگر کسانی در طول یک سال آزمایشی صحبتی دارند بیایند و صحبت کنند. برخی دانشگاهها هم مطالبشان را ارائه دادند. نمی توانستیم که همه ی دانشگاهها و اساتید را بیاوریم و از آنها نظر بخواهیم. شورای عالی انقلاب فرهنگی دستورالعمل صادر کرد که این تحول صورت گیرد. ما هم انجام دادیم و به دانشگاهها فرستادیم جهت اصلاح. سپس در شورای گسترش وزارت علوم و شورای انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.
دکتر دبیری مهر : شما گفتید ۱۷ درصد از سرفصل ها واجد بار سکولاریستی است. اما جمله ای که گفتید در خصوص اینکه از سکولاریسم وارد سلفیزم شدیم را بیشتر توضیح بدهید.
دکتر نصری : رشته ی ما علوم سیاسی نام دارد. مفهوم کانونی آن سیاست است. علم مدیریت انسانها.
هیچ تردیدی نیست که شریعت و احکام دینی سهم والایی دارند و ممتاز هستند. اما من انتظار دارم بازنگری درستی انجام می شد. در نشستی که در دانشگاه علامه بود؛ بنده اولین معترض به این مساله بودم چون من امید داشتم که دانشجوی من وقتی به این رشته بیاید چیزی یاد بگیرد. در اصل بومی سازی شکی نیست. اما الان مساله مثل این است که شما ۲ سال به یک نفر فوتبال یاد بدهید؛ ۵ دقیقه مانده به مسابقه او را به زمین بسکتبال بفرستید. من ۲۷ سال درس خواندم؛ الان به من می گویند باید کاربرد منطق در سیاست، کلیات فلسفه علوم اجتماعی، تحلیل مسائل روز کار کنید. دکتر محمدی در مصاحبه هایشان گفتند ما چیزی از دروس کم نکردیم. من سوالم این است اگر کم نکردید این افزوده ها جای چی آمده است؟
دکتر محمدی : در دروه کارشناسی یک تعداد واحد اجباری داریم و باقی واحدهای اختیاری است. ما آن واحدهای اصلی که تعدادشان هم زیاد نبود را کم نکردیم بلکه اختیاری ها را اضافه کردیم تا دانشجو بنا بر تخصص خودش انتخاب کند. ولی یک نگاه جدیدی اضافه شد. در آن زمان شما فقط توصیف می کردید الان نقد هم اضافه شده است که هر آنچه جان لاک و توماس هابز و … گفته اند وحی منزل نیست.
دکتر دبیری مهر : برای دروس اختیاری مدرس تربیت شده است؟
دکتر محمدی : هفت مرحله را پیش بینی کردیم. یک مرحله بازآموزی و آموزش اساتید بود که برای آنها دوره ای بگذاریم که به مرحله اجرا نرسید.
دکتر نصری : من به عنوان یک معلم نقدم این است که برای من توضیح بدهید و من قانع شوم. سوال من این است وقتی استاد ما به صورت رانتی جذب شده است. مشکل در این است جذب دانشجو و استاد فله ای و تدریس عقب افتاده است. در جریان بومی سازی ۹۰ عنوان کتاب منتشر شده است که حدود ۷۳ درصد از آنها از یک دانشگاه خاص است. چرا بعضی اساتید ۶ عنوان می نویسند؟ خود جنابعالی ۴ عنوان کتاب نوشته اید. متخصص کم بود؟ چرا از افراد دیگر دعوت نشد؟ در این سر فصل ها این همه آشوب زدگی دیده می شود؟ مثلا دادگاه میکونوس.
دکتر محمدی : آن که حذف شد.
دکتر نصری : یا جامعه شناسی فتنه ۸۸. چرا ما استادان این مملکت را به روش معقول و قابل کنترل دعوت نمی کنیم؟ این مجموعه الان کاری کرده است که الان در کلاس به جای حل مساله تنش و نارضایتی ایجاد شده است.
دکتر محمدی : ایشان کلیات قضیه را قبول دارند. شورای انقلاب فرهنگی به ۱۲ نفر ماموریت داد. قبول دارم بسیاری از روش هایی که بوده باید تغییر یابد. بسیاری از این سرفصل ها مربوط به دروس اختیاری بودند. ما در دانشگاه علامه هم از شما دعوت کردیم کتبا نظرات خود را بنویسید. خوب ننوشتند چرا که بسیاری از اساتیدی بودند که با این تحول مخالف بودند. ما این اختیار را به دانشگاه داده ایم که هر کدام می خواهند این سرفصل ها را اجرا کنند. ولی با روش گذشته چیزی به دست نخواهد آمد.
دکتر دبیری مهر : ضرورت بومی سازی را همه قبول دارند ولی در خصوص روش اجرا نقد و صحبت زیاد است و اساتید باید در این حوزه همراه و همدل باشند.
