امکان یا امتناع اندیشه اجتماعی در  ملاصدرا

دربررسی ارا و نظرات اندیشمندان ایرانی و غربی یکی از پرسشهای مهم و بنیادین امکان یا امتناع گزاره ها ی سیاسی و اجتماعی در مجموعه ارای ایشان است . به عبارت دیگر در مطالعه و بررسی ارای اندیشمندان باید مشخص شود که چه مقدار از ارای انها  معطوف به مسائل و  دغدغه ها و اهداف اجتماعی و سیاسی است ؟  در تقویم فرهنگی ایرانیان اول خرداد ماه به نام نامی حکیم متاله ملاصدرای شیرازی مزین شده است این مناسبت بهانه ای است تا پرسش مذکور را پیرامون ارای ملاصدرا نیز مطرح کنیم . به عبارت دیگر مقتضی است  در ارای ملاصدرا برای دستیابی به این پرسشها جستجو و پژوهش کنیم .

• ایا در نظام فکری و اندیشه ای ملاصدرا اموزه های اجتماعی و سیاسی وجود دارد ؟

• ایا ملاصدرا غیر از سعات بشر که دغدغه مشترک همه متفکران مصلح مسلمان و فیلسوفان اسلامی است اهداف دیگری را در سطح اجتماعی مد نظر داشته است ؟

• مسایلی مانند عدالت ، صلح ، رفاه ، امنیت و حکومت و دولت در نظام فکری ملاصدرا جایگاهی دارد یا خیر؟

نکته ای که در این میان باید بطور جدی مورد مداقه و داوری قرار گیرد این است که بالفرض که ملاصدرا دغدغه های سیاسی و اجتماعی داشته کمیت و سهم القدر این نگرش در او در قیاس با دیگر ارای وی چقدر است و این مقدار قابل اعتناست یا خیر؟ به عبارت دیگر می توان ملاصدرا را فیلسوفی سیاسی و اجتماعی دانست که اندیشه های او امروز به کار جامعه ایرانی می اید؟

در برنامه زاویه این هفته با حضور اندیشمندانی که متخصص فلسفه و اندیشه سیاسی بویژه ملا صدرا پژوه هستند در این خصوص بحث و گفتگو خواهیم کرد و امید است از این رهگذر رهی به سوی حقیقت ارای ملاصدرا گشوده شود.

پرسش پیامکی برنامه زاویه نیز عبارت است از :

• به نظر شما پژوهش و شناخت ارای اجتماعی ملاصدرا در زمانه حاضر به چه کار می اید؟

• گره گشای مسائل فکری و نظری است

• در حوزه عمل اجتماعی و سیاسی راهگشاست

• کاربردی عینی ندارد و صرفا برای اطلاع علاقمندان مفید است .

  دیدن برنامه در تلوبیون

برنامه “مجله تصویری زاویه > امکان یا امتناع اندیشه اجتماعی در حکمت ملاصدرا” رو تو تلوبیون ببین

http://www.telewebion.com/fa/1455688/امکان-یا-امتناع-اندیشه-اجتماعی-در-حکمت-ملاصدرا/مجله-تصویری-زاویه.html

اگر تمایل داری برنامه تلوبیون رو از کافه بازار یا گوگل پلی نصب کن

متن کامل برنامه به شرح زیر است :

به نام خدا

امکان یا امتناع اندیشه اجتماعی در حکمت ملاصدرا

برنامه ی زاویه

قسمت دهم : ۰۵/۰۳/۱۳۹۵

مهمانان : دکتر یحیی یثربی ( عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)

          حجت الاسلام دکتر نجف لکزایی (عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم)

مجری کارشناس : دکتر امیر دبیری مهر

دکتر دبیری مهر : آیا در آموزه ها، اندیشه ها و آرای ملاصدرا رویکردهای سیاسی و اجتماعی وجود دارد؟ آیا امکان استنباط، تاویل و تفسیر آرای ایشان در حوزه سیاسی و اجتماعی وجود دارد؟ آیا اندیشه های ملاصدرا به کار امروز جامعه ایران می آید یا خیر؟

دکتر یثربی : من معتقدم فلسفه چیزی جز تفکر انسان نیست. تفکر درست برای فهم جهان و پیرامون خود. هر زمانی نیازمند تفکر آن زمان است. ما الان نمی توانیم برای آلمان امروز از فیلسوف دیروز استفاده کنیم. فلاسفه آثار باستانی نیستند. هر زمانی باید متفکر خاص خود را داشته باشد. اما اگر بخواهیم از تفسیر برای حل مشکلات زمان استفاده کنیم مشکلاتی مثل اقتصاد، قدرت، انتقال قدرت، آموزش و پرورش و … چرا انتظار داریم ابن سینا و ملاصدرا آنها را حل کنند؟ اگر نیوتون در زمان ارسطو به اندازه او کار می کرد به همان اندازه بزرگ بود. با فیزیک ارسطو نمی توانیم مشکلات الان را حل کنیم. ما این افراد را در تاریخ بزرگ می داریم اما برای امروز مکلف هستیم خودمان با آزمون و خطا فکر کنیم. فیلسوف کارش راه باز کردن و حل مشکل است. ما باید فیلسوف زمان خود باشیم. اگر اهل فلسفه هستیم باید حرف خود را داشته باشیم. به عنوان مثال مشکل محیط زیست که الان یکی از معضلات زمان ماست در زمان ملاصدرا نبود که حال از وی انتظار حل مشکل داریم.

دکتر لک زایی : ما دو دسته پرسش در زندگی سیاسی و اجتماعی داریم. بعضی پرسش ها زمان مند است و بعضی نیز فرازمانی و فرامکانی هستند. عدالت، قدرت، امنیت، مشروعیت و … از مباحث همیشگی بوده اند. اگر بر اساس دانش و معرفت خود عمل کنیم و یا نکنیم چه اثری در زندگی ما دارد. ولی بحث عدل الهی که شهید مطهری بیان کرد فرازمانی است. وجود حکمت فرازمانی است. زندگی باید بر اساس خرد باشد و خرد یک خرد قدسی باشد. موضوع حکمت متعالیه موضوع وجود است یعنی اینکه از طریق حکمی دغدغه ارتقای وجود داشته باشیم. در قران کریم هم اشاره شده است که انبیا آمدند تا دو اقدام کنند : یکی اصلاح انگیزه های ما و دیگر اصلاح اندیشه های ما جهت ارتقای وجود تا قرب الهی صورت بگیرد. اگر در حوزه ی اقتصادی ارتقا یافتی؛ حکمت پشتوانه بوده و کمک میکند. حکمت متعالیه آخرین دستگاه فلسفی در کشور است.

دکتر دبیری مهر : آیا در آرای ملاصدرا امکان تاویل است؟

دکتر لکزایی : وی بر اساس دستگاه حکمی می دهد که در حوزه انسان شناسی قابل استفاده است چون یک بحث فلسفی و فرازمانی است و منطق بر آن حاکم است.

دکتر دبیری مهر : وقتی بحث از اندیشه سیاسی و اجتماعی می کنیم به چند مفهوم کلیدی مثل امنیت، عدالت و … بر می خوریم. در آرای ملاصدرا کدام یک از این موارد فوق روشن شده است؟

دکتر لکزایی : او دستگاه تعقل می دهد. این شما هستید که باید سوال را مطح کنید و ببینید با بهره گیری از آن چگونه می توانید مشکلتان را حل کنید؟ اگر همه دست به دست هم بدهیم و دستگاه جدیدتری تاسیس کنیم چه بهتر. یک دستگاه حکمی، بومی و اسلامی که به ما کمک کند از این چهارچوب به عنوان پارادیم فکری استفاده کنیم و حکمت متعالیه این ظرفیت را دارد.

به عنوان مثال ادیسون زمانی که برق را اختراع می کرد آیا فکر می کرد که ما سالها بعد از آن در کامپیوتر استفاده کنیم؟ خیر. اما خوب اختراع وی این ظرفیت را دارد که نیاز امروز ما را رفع کند.

دکتر دبیری مهر : آقای دکتر یثربی شما ششصد صفحه نقد در خصوص ملاصدرا نوشته اید. آیا این دستگاه حکمی ملاصدرا ویژگی های منحصر به فردی دارد که بتوانیم از آن در زمان کنونی استفاده کنیم؟

دکتر یثربی : خیر. من حکمت متعالیه را در ۱۵ مساله بررسی کردم که چقدر از خودش حرف دارد؟ این آرا ترکیبی از عرفان ابن عربی و فلسفه مشا این سینا است. وحدت وجود، اصالت وجود، اعتبار ماهیات مختص عرفان است. حکمت صدرا میگوید در ذهن فیلسوف همه چیز است و یقین فیلسوف نقض ناپذیر است و خلاف یقین امکان ندارد.

ما باید در درجه اول مشکلاتمان را شناسایی کنیم. جامعه ما از جمود علوم انسانی که تحول ندارد شاکی است. تحقیق های ما خیلی جدی نیست، وقتی جدی است که کاستی ها مشخص شوند و برای پرکردن جای خالی مساله ملی بسازیم و حل مشکل کنیم و به هرکسی که مشکل را حل کرد پاداش بدهیم. مشکل اینجاست که ما گذشته را مثل تسبیح می چرخانیم. ملاصدرا در بسیاری موارد گفته با عقل مشکلت را حل کن نه فقط با کشف و شهود. من متفکر امروز نمی توانم یک قدم به جلو بروم. چه کسی به ما گفته است هر چه هست را امثال شهید مطهری و انیشتن فهمیده اند؟ در غرب پول هزینه کسی می شود که یک قدم از انیشتن جلوتر برود. مشکل اینجاست که ما ذهن دانشمندان گذشته را جامع جهان می دانیم. ما گذشته گرا هستیم و معتقدیم هر استادی از شاگردش بهتر است. در صورتی که سه قرن است در دنیا هر شاگردی باید از استادش یک قدم  جلوتر برود وگرنه به مرور علم تمام می شود.

دکتر لکزایی : البته من چنین نکته ای را نمی خواهم بگویم که هر چه بوده را گذشتگان گفته اند. بنده به تولید فکر و ارائه دستگاههای فلسفی جدید تاکید می کنم. اصلا مبانی حکمت متعالیه ارتقای وجود است و اینکه با شدت و ضعف در حوزه های مختلف تلاش کنیم تا به مراتب بالاتر برسیم. ملاصدرا در مقدمه اسفار هم می گوید کسی که می خواهد سالک باشد باید چهار اسفار را رد کند و وقتی به نهایت رسید دست همنوعانش را نیز بگیرد و به ارتقا برسد. ما نه می خواهیم دچار انقطاع تاریخی بشویم و با گذشته قطع رابطه کنیم و نه شیفته آن باشیم.  نه نگاه گنج یابانه به آن داشته باشیم و نه رویکرد نبش قبر داشته باشیم و بگوییم هر چه در گذشته بوده به درد نمی خورد. بهتر است منصفانه نگاه کنیم. بخش های تاریخی پاسخ به زمان خود داده اند. مثلا افرادی مثل علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی حکمت متعالیه را جلوتر آورده اند. تاسیس نبوده بلکه تکمیل بوده است. حضرت امام هم در نظریه دو فطرت این نظریه را به جلو بردند.

دانشگاه چقدر با حکمت متعالیه آشناست؟ فلسفه حاکم بر علوم انسانی ما غربی و کانت و دکارت است. کسی هم نمی گوید که اینان به گذشته مربوط اند. هر سال چقدر کتاب راجع به فلاسفه یونانی و غربی تا دوره جدید منتشر میشود ولی کسی نمی گوید چرا می نویسی؟ حکمت متعالیه با تفکر آنان مشکل ندارد. معرفت عقلی، شهودی و … در محدوده خودش معتبر است. یکی از ویژگی های این حکمت این است که از دستاورد بشری ما را محرون نمیکند. ما باید مراقب گسست در برابر تدوام باشیم. مشکلات نسل جدید به دلیل انقطاع با پیشینه تفکر فلسفی و فکری گذشته است. جامعه دانشگاهی با حکمت متعالیه آشنا نیست چون آموزش نمی دهیم.

دکتر دبیری مهر : اندیشه انقلاب اسلامی با حکمت صدرایی مرتبط است. چگونه است که در دانشگاههای ما آموزش داده نمی شود با وجود اینکه خیلی هم منسجم است و به کار می آید؟

دکتر لکزایی : ما علوم انسانی را در تمامی سالهای بعد از انقلاب به دست غیر متخصصین رها کردیم. وزارت بهداشت متولی پزشکی است. اما متولی علوم انسانی چه کسی است؟ کی باید برای آن تصمیم گیری کند؟ به عنوان مثال آیا الان در حوزه علوم سیاسی این اختیار و اجازه را داریم که تصرف کنیم؟ پژوهشگاههای بخش خصوصی ما نمی توانند مقطع دکتری داشته باشند چون دولتی نیستند. چرا نباید دکتری حکمت متعالیه را داشته باشیم؟ ما به قطب های علوم انسانی اختیار نداده ایم و هچنین بخش های اجرایی پشتیبانی نمی کنند. باید یک برنامه چند ساله داشته باشیم و استاد تربیت کنیم تا بتوانیم دکتری این رشته را پایه گذاری کنیم. در عرصه علوم سیاسی حکمت سیاسی  متعالیه را ارئه داده ایم کاربری هم دادیم ولی فقط شروع کردیم.

دکتر یثربی : هیچ کس مدعی انقطاع نیست اما در دنیای جدید از هر کسی می خواهند که خودش بفهمد. فرق آموزش غرب با ما در این است که دانش آموز از همان آغاز باید خودش بنویسد و یاد بگیرد ولی در ایران حتی همان انشا را نمی نویسد.

 ما باید فکر کنیم نه انقطاع. چرا ملاصدرا معرفی نمی شود ولی یک فیلسوف غربی تا یک کتاب می نویسد معرفی میشود؟ مشکل کجاست؟ بعضی مدعی اند کسی نمی فهمد. اما خوب فلسفه ما باید فهمیده شود. تشکیک وجود یعنی چی؟ کدام مشکل ما را حل می کند؟ همه دانشگاهها درس حکمت متعالیه دارند مشکل جای دیگری است. هزاران نقد به کانت و دکارت نوشته شده است. دکارت اگر هشتاد سال عمر می کرد میدید که تمام نظریاتش رد شده اند. وقتی می گویند اصول دین تقلیدی نیست یعنی هر کس باید مستقل فکر کند. چند جوان با اصالت وجود مومن شده اند؟ من ملاصدرا را نقد هم کنم. هر جا خوب باشد می گویم خوب است و هر کجا کج رفته را هم اشاره می کنم. همه مان شاکی هستیم شکایت به درد ما نمی خورد. دکتر لکزایی می گویند جایی نیست تا ما اندیشه ملاصدرا را آموزش بدهیم. این همه دانشگاه داریم. خوب بروید آنجا و کارتان را بکنید. این همه دانشگاه که فقط مدرک می دهند و نه تحقیق. ما فرصت می خواهیم وگرنه راه راحتی داریم تا علوم انسانی به حرکت دربیاید.

دکتر لکزایی : ما کارمان را می کنیم. من با نقد ملاصدرا مشکلی ندارم. عرض من این بود که بنا بر حکمت ملاصدرا هر فردی اگر می خواهد به سعادت برسد باید ارتقای وجود مبتنی بر حکمت عقل خود را به کار بیندازد و اگر بر اساس عقل و خرد پیش برود به درجات بالاتری می رسد. اگر هم متنش سنگین باشد باید برای جوان خودمان تبدیل و آسانش کنیم. باید ببینیم مساله و مشکلمان چیست و متناسب با فضای خودمان بیندیشیم. ما در پژوهشگاه خودمان سیاست متعالیه را از منظر حکمت متعالیه بررسی کرده ایم و در جهت تقویت علوم انسانی فعالیت می کنیم.

 دکتر یثربی : اما من به سیاست ملاصدرا حتی به لحاظ قرآنی مشکل وارد می بینم.