آسیب شناسی تولید فکر در ایران

 آسیب شناسی تولید فکر در ایران

۱- چیستی تفکر
از دیر باز تا امروز وجه تمایز انسان بعنوان اشرف مخلوقات با دیگر موجودات در افرینش ، تفکر نامیده شده است . همه دستاوردهای تمدن بشری نیز محصول فکر وتفکر است .این مفهوم انقدر مهم و بنیادین است که مانند دیگر مفاهیمی از این سنخ کمتر نزد عموم مردم مورد تامل و اندیشه قرار می گیرد اما متفکران و صاحب نظران و اندیشمندان را از این درنگ اندیشه ای گریزی نیست . آنان هم مشتاق اند و هم مجبورند که درباره مهمترین وجه تمایز انسان با دیگر مخلوقات تامل کنند و به این مساله بیاندیشند که چگونه گیتی دنیوی از درون این تفکر و فکر بشری زاده شده است و متالهان و فیلسوفان خدا باور نیز به این می اندیشند که فکر بعنوان ودیعه الهی چه نسبتی با عالم مینوی دارد. در این سطح هستی شناسانه از تفکر پرسشهای زیر خود نمایی می کند.
• فکر به چه معناست و چه نسبتی با تفکر دارد؟
• ایا فکر همان مظروف مغز است یا مظروف نفس است ؟ به عبارت دیگر فکر برونداد وجود تامه انسانی اعم از عقل و احساس است یا صرفا برونداد قوه خرد و عقلانی انسان است ؟
• ایا فقط اندیشه های عقلانی مصادیق فکر است یا احساسات انسانی نیز در ذیل مقولات فکری قرارمی گیرد؟و ایا می توان در کنار نظریه های فلسفی و علمی ، شعر را نیز از تجلیات تفکر و مصداق فکر خواند ؟
• نسبت شعر و هنر و ادبیات با فکر و تفکر چیست ؟
• ایا فکر در فرایند تفکر تولید می شود یا تفکر معلول تلفیق افکار است ؟
• سهم تفکر و تولید فکر در فرهنگ و تمدن بشری کجاست؟
• ایا فکر همان اندیشه است یا فکر محصول و نتیجه اندیشه روشمند و هدفمند است ؟
• نسبت و رابطه تولید دانش با تفکر چگونه است ؟ایا تولید دانش و علم و نظریه پردازی نتیجه فکر وتفکر نظام مند است ؟

۲- وضعیت تفکر در ایران :

گذشته از تاملات هستی شناسانه مذکورکه مقدمه ای واجب و ضروری است اگر بحث و تامل خود را محدود و منحصر به ساحت فرهنگی و تمدنی ایران زمین کنیم ضروری است وضعیت تولید فکر و تفکر در ایران امروز را بررسی کنیم . در یک رویکرد تاریخی انچه که به ان همواره افتخار و گاه تفاخر می کنیم متفکران و اندیشمندان ایرانی هستند اعم از شعرای بزرگی مانند فردوسی و خیام و سعدی و حافظ و مولانا که از قضا صاحبان فکری هستند که قالب و ظرف شعر را بیان فکر خود برگزیده اند. از سوی دیگر اگر امروز به ابن سینا و زکریای رازی و ابوریحان بیرونی و خواجه نظام الملک و خواجه نصیر توسی و .. می بالیم و با تکیه بر قامت رعنای انها در جهان جدید هم احساس سربلندی می کنیم باز با متفکرانی مواجه هستیم که در کار تولید فکر بوده اند.با چنین میراث غنی و گرانبهایی امروز در جهانی قرار داریم که بین قدرت کشورها و ملتها و سهم انها از قدرت جهانی پیوندی مستحکم و همبستگی مستقیم وجود دارد اما سهم تولید فکر ما ایرانیان هیچ نسبتی با دیرینه تفکر و تبارمتفکران این دیار نداردو سهم جهانی ما نیز از تولید فکر در حوزه های علوم انسانی و علوم دقیقه و فنی و مهندسی و علوم پایه و هنر و ادبیات سهم ناچیزی است و دست کم درخور تاریخ و بلند پروازی هایمان نیست.نشانه و گواه این ادعا نبود فناوری و صنعت ایرانی در فهرست ۱۰۰برند مطرح دنیا و نبود دانشگاههای ایرانی در فهرست ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا و جای خالی متفکران ایرانی در کرسی های نظریه پردازی در سطح جهانی است .در چنین وضع و احوالی باید به پرسشهای زیر پاسخ داد.
• وضعیت تفکر در ایران امروز چگونه است ؟چنانکه برخی مدعی اند در امتناع تفکر هستیم یا وضعیت مطلوبی داریم ؟
• تولید فکر در ایران امروز چه مصادیقی دارد؟ وچه تفاوتی با گذشته دارد؟
• ایا علل انحطاط فکری در ایران از قرن ۶ به بعد تا امروز پایداری یافته یا متفاوت شده است ؟
• نهادهای متولی تولید فکر در ایران کدام اند و چه سهمی در فرایند تفکر و تولید فکر دارند؟
• ایا در نظام تصمیم سازی و تصمیم گیری کشور تفکر و تولید فکر جایگاه خود را دارد ؟
• چرا امر بنیادین و زیربنایی مثل تفکر در ایران به مثابه موضوعی انتزاعی و قابل اغماض در زیستن تلقی می شود و مردم نیز ان را جدی نمی گیرند؟ که مصداق آن قلت مطالعه و حاکمیت فرهنگ شفاهی و ضعف فرهنگ مکاتبه است .
• ایا تفکر و تولید فکر امری خود جوش و درون زاست یا نیازمند مهندسی و برنامه ریزی است ؟
• موانع اصلی تفکر ازاد کدام است ؟ ریشه های امتناع تفکر ازاد در ایران کجاست ؟
• ایا تفکر درایران یک امرعمومی است یامنحصر به قشر و طبقه خاصی ؟به عبارت دیگر ایا تفکر در سطوح مختلف قابل شناسایی است یا جوهر تفکر در سطح نخبگان و خبرگان قابل تصور است ؟
• برای غلبه و هژمون شدن فضای تولید فکر در ایران و رونق تفکر و بر صدر نشستن متفکران چه باید کرد؟
• ایران امروز چه نیازی به تفکر و تولید فکر دارد؟
• تولید فکر در ایران چه نسبتی با جریان روشنفکری دارد ؟
• منابع دینی اعم از مراجع مکتوب و نهادهای حوزوی چه نسبتی با تفکر و تولید فکر در ایران دارند؟
• سهم و نقش قدرت و حکومت در تولید فکر در ایران چیست ؟
• چه نیازی به اسیب شناسی تولید فکر در ایران داریم و ایا این رهیافت می تواند به زایش فکر در ایران منجر شود؟ تجارب جهانی چه دستاوردی را پیش روی ما می نهد ؟

 اجمالا سوالات این است که:

• ایا فکر معادل اندیشه و نظریه و علم و نگره و تئوری و… است یا فکر فرایندی است که منتج به این مقولات می شود؟ بر این اساس ایا شعر و هنر و رمان و حماسه هم نتیجه فکر است یا فکر منحصر به مقولات منطقی و عقلانی است ؟( سطح هستی شناسانه بحث )
• وضعیت امروز ایران از بعد اندیشه ای و فرهنگی و تمدنی چه نسبتی با فکر و تفکر دارد؟مشکلات و مسائل ما چقدر به مساله فکر اعم از امتناع و تولید فکر مربوط می شود؟ به عبارت دیگر فکر اندیشی یک امر انتزاعی است یا عینی ؟
• اگر قایل به این باشیم که تولید فکر یک ضرورت و واقعیت است این فرایند کجا و در چه نهادهایی رخ می دهد؟
• موانع اصلی تولید فکر در ایران کجاست و راه حل چیست ؟