مشروح اولین نشست مباحث راهبردی انتخابات – بخش اول

حرا- اولین نشست از سلسله نشست های راهبرد های انتخابات مجلس خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی به همت موسسه فرهنگی اجتماعی حرکت رشد و اعتدال(حرا) در تاریخ ۲۹/۹/۱۳۹۴ با حضور دکتر شهرام محمدنژاد (عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و دبیر کل موسسه حرا)، دکتر قاسم پورحسن (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو شورای مرکزی موسسه حرا)، دکتر امیر دبیری مهر(مدرس و پژوهشگر علوم سیاسی)،دکتر حسین کلباسی( عضو گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی) ، دکتر سیدعبدالمجید میردامادی ( عضو هیأت علمی مرکز مطالعات و پژوهش ادیان جهان و استاد دانشگاه)، دکتر جواد میری (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی) به شرح زیر در دفتر حرا بر گزار گردید.

دکتر پورحسن :

تلاش بر این است که هر جلسه را پیرامون مباحث انتخابات به یک مسئله اختصاص بدهیم. یک منظر متفاوتی را برای بحث انتخابات پیش گرفته ایم که با سیاق فکری ما، با روحیه آقایان و حرا نسبت نزدیکتری دارد و آن هم عمددتاً رویکردهای فکری و نظری در مورد انتخابات است.

سه مطلب را در ابتدای بحث ذکر می کنیم که می تواند مبنای بحث باشد:

بحث اول این است که اگر از ما پرسش شود که به طور کلی در نظام های دموکراسی مردم سالار مهم ترین مؤلفه چیست؟ از بین همه مؤلفه ها ما، مشارکت سیاسی مردم را مبنا قرار می دهیم یعنی قدرت، اعتبار، اقتدار، همه مؤلفه های دیگر تابعی از اراده سیاسی جامعه است و من مهمترین تجلی اراده سیاسی را در مشارکت و یا انتخابات می دانم. اگر از این منظر به انتخابات بنگریم ، در مورد دو معیار مهم می توان بحث کرد یکی معیار ساختاری و دیگری معیار فرا ساختاریست.

معیار ساختاری از سوی قدرت و حکومت تعیین می شود. وضعیت احزاب و ویژگی هایی که نامزد ها باید داشته باشند از سوی نظام سیاسی، معیار های ساختاری برگزیده می شوند. در هر کدام از نظام ها حتی در درون نظام های به اصطلاح دموکراتیک یا رویکرد دموکراسی باز معیارهای ساختاری تا حدی متفاوت است. یعنی ممکن است یک معیار در یک نظامی نخبه گرایانه باشد و در نظام دیگر مشارکت مستقیم باشد، و در دیگری پارلمانتاریسم باشد.

معیار های فرا ساختاری وابسته به کنش جامعه هستند. در این دیدگاه کنش گران جامعه مردم هستند، این کنش گری توأم با سهم سیاسی است یعنی مشارکت صرف نیست. این سهم سیاسی از حیث نظری باید با آگاهی فکری و سیاسی همراه باشد، که ما به آن مشارکت می گوییم. یعنی صرفاً جمعیت یا هر نوع رأی دادنی را در تعریف دقیق مشارکت نمی گویند. مشارکتی که برخاسته از آگاهی و مؤثر باشد ما این را از لوازم عقلانیت می دانیم. یعنی آگر این فرآیند شکل بگیرد ما می گوییم این مشارکت، مشارکت عقلانیست. در دوران جدید و بعد از روشنگری، نگاه به عقلانیت از حیث اجتماعی عوض شده است. یعنی عقلانیت ضرورتاً سبب ترقی و تکامل فرآیندی جامعه می شود. یعنی کسی نمی تواند ادعا کند که عقلانیت باعث عقب ماندگی جامعه شده است. پس نکته اول در باب این دو معیار ساختاری و فرا ساختاری بود.

نکته دوم اگرچه ما تعریفی از عقلانیت داریم اما به اعتقاد من هنوز در جامعه ما در باب عقلانیت بحث نظری مهمی صورت نگرفته است. ما حتی در اندیشه های سیاسی و رویکردهای نظری اگر در دولت و حکومت تعریفی ببینیم آن را مبتنی بر قدرت می دانیم. این امر هنوز در ذهن ما سلطه دارد. آیا تا کنون ما تعریفی متمایز ارائه کرده ایم که اساساً ذات حکومت یعنی اصول عقلی، یعنی دولت برآمده از این اصول عقلی است. اگر اینگونه باشد هر دولتی که از اصول عقلانیت انحراف پیدا بکند آن جامعه، حکومت و دولت مریض است. اگر روند انتخابات یا کنش های سیاسی بر اساس اصول عقلانی نباشد حتماً آن انتخابات دچار آسیب هایی خواهد بود و به نظر من مهمترین معیار در باب انتخابات همان عقلانیت در رفتار است. عقلانیت در رفتار می تواند در برنامه ها، در نظام سیاسی در نوع مشارکت در رأی دادن شکل بگیرد. و هر کدام از این ها بحث های مربوط به خود را دارد. انحراف از این عقلانیت،  قومی گرایی، جنسیت گرایی، منافع فردی و حتی منافع سود حزبی به جایی سود و منافع اجتماعی در انتخابات است. بنابراین این اصول مهم هستند. آن ها هستند که تعیین می کنند چه انتخاباتی و چه مشارکتی عقلانی است.

نکته سوم این است که دولت عقلانی یعنی جامعه عقلانی، یعنی مصلحت اجتماعی. صاحب نظران و متکلمان و اصولیون ، اطلاع دارند دیدگاهی به نام آراء محموده داریم. آراء محموده، مصالح اجتماعی است که تعیین می کند که چه چیزی خوب و چه چیزی بد است. مصالح اجتماعی بر اساس مقبولیت و شناخت عقلاست ، خردمندان بپذیرند و تأیید بکنند. بنابراین وقتی می گوییم دولت عقلانی، یعنی مردم و دولت آن اصول عقلانی را رعایت بکنند. دولت عقلانی یک زایش قدرت براساس مصلحت اجتماعی است. طبق این دیدگاه می توان در باب تمام مؤلفه های عقلانیت بحث کرد که کدام مؤلفه ها عقلانی و کدام غیر عقلانی است. مؤلفه هایی که عقل اجتماعی و سیاسی جامعه آن ها را رفتار محموده می داند و مؤلفه هایی که آن آراء و رفتار محموده نمی داند.

این سه مبحث در بحث انتخابات بحث جدیدتری ، نسبت به مباحث پیش تر. در باب عقلانیت  یعنی فقط گریز از رفتار پوپولیسمی داشتیم.در رفتار عوام گرایی نگرانی از این جهت وجود داشت که مردم بدون آگاهی درست فقط رأی بدهند.اما اکنون بحث این است که اساساً قدرت بر مبنای عقلانیت است. عقلانیت فقط اعتدال در رفتار نیست، عقلانیت برخاسته از آگاهی صحیح است .در باب اینکه تاثیرات کنش چه خواهد بود.اراده های سیاسی چه قدرت و دولتی را می تواند شکل بدهد. این سه مبحث برای مقدمه ذکر شد و دیگر صاحب نظران هم نگاه خود را به بحث عقلانیت و انتخابات مطرح نمایند.جلسه آینده بحث اخلاق در باب انتخابات، اخلاق محوری را مطرح می کنیم.