فرا تحلیل مذاکرات هسته ای

مقدمه :

با رخدادهای یک ماه اخیر بسیاری از ناظران بین المللی نگران نتیجه مذاکرات ایران و کشورهای ۵+۱ شده اند و میزان امیدواریشان نسبت به  حصول توافق در ۴ تیرماه کمتر شده است . رخدادهایی مانند مصوبه کنگره در خصوص نظارت قوه مقننه امریکا بر توافق هسته ای احتمالی با ایران و امضا و ابلاغ آن از سوی اوباما رییس جمهور امریکا ، تاکید و اصرار کشوری های ۵+۱ بویژه امریکا بر بازرسی های نامحدود از مراکز هسته ای کشور و مصاحبه با دانشمندان هسته ای ایران ، تاکید بر توقف تحریمها بجای لغو تحریمها علیه ایران ، تفاوت بین توقف تحریمهای اولیه و تحریمهای ثانویه و تکرار تهدید های ضمنی نظامی و…

در عرصه بیرون از مذاکرات نیز تجاوز بی رحمانه و مستمر عربستان سعودی به یمن و پیروزیهای اخیر داعش در عراق و بازپس گیری الرمادی نیز چشم انداز توافق هسته ای را تا حدودی خاکستری کرده است .در این مقاله سه رویکرد به مذاکرات هسته ای را یعنی رویکرد های خوش بینانه ، بد بینانه و واقع بینانه را به تفکیک بررسی و نتیجه گیری خواهیم کرد.

• رویکرد خوش بینانه :

این رویکرد که هم در ایران وهم در طرفهای مذاکره و هم در ناظران بین المللی وجود دارد به دو دسته تفکیک در تحلیل مذاکرات هسته ای باور دارد یکم تفکیک موارد اختلافی بین ایران و کشورهای ۵+۱ است و دوم تفکیک موارد اختلافی بین ایران و امریکاست . این رویکرد معتقد است بسیاری از موارد جنجال افرین در مذاکرات هسته ای در واقع مستقیما ربطی به دستور کار مذاکرات ندارد و مواردی فراتر از متن مذاکرات است یعنی می تواند باقی بماند اما مذاکرات نیز به نتیجه برسد مانند توانمندیهای موشکی ایران که غرب در خصوص آن با ایران اختلاف جدی دارد اما در دستور کار مذاکرات هسته ای نیست . از این رو بالاگرفتن اختلافات و موضع گیریهای تند و رادیکال طرفین در خصوص این دست موضوعات در حین مذاکرات به معنای شکست مذاکرات یا افت روند مذاکرات نیست . از سوی دیگر رویکرد خوشبینانه معتقد است نهادها و افراد اصلی تصمیم گیر در دو کشور ایران و امریکا علی رغم بلند بودن دیوار بلند بی اعتمادی بین طرفین برای حصول توافق در موضوع هسته ای عزم خود را جزم کرده اندو پیشرفت های دوسال اخیر و بطور مشخص بیانیه ژنو و تفاهم لوزان نمونه های عینی این عزم دو جانبه است بنابر این نباید با تیره شدن فضای رسانه ای مذاکرات نسبت به اصل مذاکرات مایوس شد . مهمترین نمادهای این رویکرد دیپلماتهای ارشد طرفین مذاکرات هستند.

• رویکرد بد بینانه :

رویکرد بدبینانه معتقد است اختلافات بین ایران و ۵+۱ بویژه امریکا بسیار عمیق تر از این است که بتواند در فرایندی دیپلماتیک رفع و حل شود . این رویکرد خروج از وضعیت خصمانه بین ایران و امریکا را تنها در یک رویارویی نظامی ممکن می داند و به عبارت دیگر وقوع یک برخورد نظامی را شرط تغییر وضعیت درروابط تهران وواشنگتن می داند. به نظر اینها  ۳۵ سال رجز خوانی متقابل ایران و امریکا و گاهی رویارویی نظامی نیابتی دو کشور در عراق و لبنان و فلسطین را نمی توان در چند مذاکره فراموش کرد و به تاریخ سپرد . همچنین اختلافات دو کشور بویژه در خصوص توازن قوا در خاورمیانه بسیار متفاوت و عمیق تر از آن است که بتوان از طریق دیپلماسی کاهش یابد یا رفع شود .برای مثال ایران همچنان معتقد است بیداری اسلامی حرکتی طبیعی در تداوم انقلاب اسلامی در خاورمیانه است و باید استمرار یابد و حکومتهای مردمی در این فرایند جایگزین حکومتهای استبدادی و پدرسالارانه و نظامی عربی می شوند اما امریکا خواستار بقای حکام سنت گرا و متحد خود در خاورمیانه است  و این استراتژی آنقدر برای واشنگتن مهم است که برای تحقق آن حاضر شده ارزشهای لیبرال دموکراسی را نیز زیر پا بگذارد مانند حمایت از حکومت نظامی سیسی در مصر و کودتا علیه مرسی . از منظر رویکرد بدبینانه اختلافات ایران و امریکا در مذاکرات نیز بسیار عمیق و ریشه دار است و کوتاه امدن از انها برای ایران  عقب نشینی ارزشی و انقلابی محسوب می شود و برای امریکا نیز خروج از وضعیت ابرقدرتی و مغایر با راهبرد این کشور در قرن ۲۱ می باشد. یکی از این موارد اختلافی مخالفت امریکا با هر گونه توافقی است که قدرت منطقه ای ایران را به رسمیت شناخته و نظم جدید را در منطقه تعریف کند و ایران نیز متقابلا خواهان این بازتعریف نظم منطقه ای با محوریت ایران است که بسیار بعید به نظر می رشد طرفین حاضر به عقب نشینی از آن باشند.

• رویکرد واقع بینانه :

رویکرد واقع بینانه به مذاکرات هسته ای ایران و ۵+۱ ضمن ملاحظه و در نظر گرفتن واقعیت های موجود در نگره های دو رویکرد خوش بینانه و بدبینانه در نقد این دو رویکرد معتقد است هر کدام از این دو رویکرد تلاش می کند برای محق نشان دادن دیدگاه خود مواجهه ای گزینشی با واقعیتهای موجود داشته باشد و نقش و اهمیت برخی واقعیتها را پررنگ ترسازد به گونه ای که بتواند از آن بزرگنمایی نتیجه گیری مطلوب خود را داشته باشد . از این رو می توان گفت مذاکرات هسته ای هر چند درفضای بزرگتری به نام روابط بین ایران و غرب صورت می گیرد و سامان و بهبود این فضا ظرف چند دور مذاکره ممکن پذیر نیست  اما حصول توافق هسته ای همچنان ممکن و میسور است و حتی می تواند یک فاز از چندین فاز بهبود روابط متقابل باشد. بنابر این بروز اختلافات و موضع گیری های تند و اتشین طرفین علیه یکدیگر در حین مذاکرات امری کاملا طبیعی و از نظر تاریخی برامده از دیوار بلند بی اعتمادی بین طرفین است و از نظر واقع گرایانه نیز تاکتیک طرفین برای گرفتن امتیازات بیشتر در روند مذاکرات است . اما همه این فراز و نشیب ها به معنای شکننده شدن روند اصلی مذاکرات نیست .نگارنده ضمن باور به رویکرد سوم معتقد است گذشته از این باید نقش برخی بازیگران منطقه ای را نیز در بروز برخی فراز و فرودها در روند مذاکرات ملاحظه کرد و جدی گرفت . این دو بازیگر که از قضا نقش مخرب در روند مذاکرات ایفا می کنند و ادله و شواهد مورد استناد رویکرد بدبینانه را فراهم می اورند عربستان سعودی و اسراییل هستند . این دو کشور به دلایل کاملا اشکاری که تبیین ان خارج از حوصله این نوشته است و نگارنده پیشتر آنها را شرح و بسط داده است با حصول هرگونه توافق هسته ای بین ایران و کشورهای ۵+۱ مخالف بوده و آن را زمینه ساز توافقات و تفاهمات بعدی می دانند که بامنافع ملی ریاض و تل اویو در تضاد قرار دارد. اسراییل در چند ماه اخیر لابی قدرتمند خود در امریکا بویژه در کنگره امریکا را به شدت فعال کرده است و عربستان سعودی نیز با تجاوز به یمن و افزایش حمایت مالی و لجستیکی از داعش از هیچ اقدامی برای جلوگیری از حصول توافق فروگذار نکرده است .اما با وجود این سیاستهای تخریبی نگارنده همچنان معتقد است ظرف مهلت یک ماه اینده حصول توافق هسته ای همچنان ممکن و شدنی است اما همچنان باید دانیم حصول توافق هسته ای به معنای رفع همه اختلافات ریشه دار و عمیق بین ایران و غرب وبطور خاص امریکا نیست بلکه تنها و تنها توافقی است حداقلی بر سر چند موضوع خاص .

http://www.presstv.ir/DetailFa/2015/05/29/413341/Iran-nuclear-talks